Σάββατο 29 Δεκεμβρίου 2012

Το ζεϊμπέκικο των κεκαρμένων ονείρων


Αργό περπάτημα κι ο ήχος να κοιτά τις βιτρίνες με τα γοβάκια και τα χριστουγεννιάτικα μπλουζάκια του ξωτικού με τα άσπρα γένια και το κόκκινο παλτό, που πίνει αναψυκτικό χωρίς αλκοόλ και λέει στα παιδιά να γελάνε μόλις βλέπουν τους κερατάδες συνοδούς του, σαν κλακαδόροι στο πορνείο των γιορτών, με ναύτες τους ξέμπαρκους γονείς των επετείων και τσατσάδες τους φύλακες των δήθεν συνειδήσεων.
Δήθεν με έναν «θ» μεγάλο, με την κοιλιά του ευανάγνωστη από τα θηλυκά που γουστάρουν τους επιβήτορες, που μεγαλώσανε με φόβο μαστιγίου και τιμωρίας, με ευκολία συνεύρεσης, χωρίς αντιπάλου ιδρώτα στο ρουθούνι, χωρίς σημάδια μάχης στο κορμί, καθόλα καθαροί διεκδικήσεων, καθόλα νόμιμοι, αποδεκτοί γαμιάδες και αγιασμένοι ιππότες του παραμυθιού της σωτηρίας, σίγουρα γενναίοι μέσα στα άδεια μάτια των χαρούμενων θεατών του ιπποφορβείου, των ήσυχων πολιτών, των νομοταγών ηλιθίων, αυτών που η κλεψύδρα συνεχώς θα λέει αλλαγή βάρδιας, χωρίς η ώρα να καλεί, χωρίς η θάλασσα να προστάζει, συνεχώς θεατές του Κολοσσαίου, των θελκτικών εικόνων, τύραννοι οι ίδιοι, γνωρίζοντας, σιωπώντας.
Και του ρυθμού τα τύμπανα ζηλέψαν, χορεύουν στων ματιών τα άδεια βλέφαρα και γέρνουν ηδονικά ρωτώντας των χρωμάτων τα μυστήρια.
Μυστήρια φρικτά, φυλακισμένα σε πιθάρια και σε όχθες ποταμών, σε κορυφές βουνών και των αγίων τα φωτοστέφανα και της γιαγιάς που ξεσπυρίζει ρόδια τα χέρια τα ανίκητα.
Χέρια με του ανέμου τον αγιασμό και τ’ άρωμα απ’ το χώμα, που πότε το σπέρνει και πότε θάβει αγαπημένους και τ’ όνειρα μιας κάμαρας, πότε χαϊδεύει του γιασεμιού τις άκρες και πότε χαδεύει ένα τσουλούφι της εγγονής πού ‘ναι η ελπίδα της.
Σιωπή, ήρθες με δυο κεριά για αντάμωμα, τα δυο κεριά που πάντα συντροφεύουν τα δάκρυα και τις ευχές, το κατευόδιο και το φοβάμαι.«Φίλα με στις άκρες των χειλιών, μη λιώσει το κερί που μ’ έχουνε στεριώσει.»
Τα δυο κεριά, που όλο κοιτούνε τις εικόνες μας κι όλο σαν τα φανάρια φορτηγού φεύγουν μακριά και προσπερνούν.
Πάντα αυτό που ανάβουνε τα χέρια προσπερνά, μένει μονάχα μια μυρωδιά εκεί στην άκρη των δαχτύλων, σαν τ’ άρωμα από το μαντήλι που αγγίξαμε χωρίς να νιώσει ο ιδιοκτήτης την ανάγκη, περαστικά σαν οπτασία το βασίλεμα, σαν ψέμα.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΗΜΗΤΡΟΥΛΑΣ
chrisdem@in.gr

Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2012

Βουνοκορφές του Αιγαίου - Αιολικές ‘Πτολεμαΐδες’ του 21ου αιώνα;

ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ

 
Πολύς λόγος γίνεται τα τελευταία χρόνια σχετικά με την αναγκαιότητα ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) για την αντιμετώπιση του ενεργειακού προβλήματος και την μείωση των εκπομπών CO2 που ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Και ενώ όλοι συμφωνούμε οτι υπάρχει ανάγκη εξεύρεσης μιας εναλλακτικής των ορυκτών καυσίμων (ειδικά όταν οι τιμές του πετρελαίου ανεβαίνουν), το debate για το εάν υπάρχει τελικά χρυσή τομή μεταξύ της καταστροφής που προκαλούν τα χερσαία αιολικά πάρκα και της ανάγκης παραγωγής ‘πράσινης’ ενέργειας καλά κρατεί, βρίσκοντας φανατικούς υπερμάχους αλλά και πολέμιους υπέρ και κατά της ανάπτυξής τους.
Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκε η πρόσφατη αίτηση που εξετάσθηκε από το Δ.Σ. Εξωμβούργου, εταιρείας γαλλικών συμφερόντων, για την τοποθέτηση αιολικών πάρκων 300-500ΜW σε Τήνο και Άνδρο (=200 έως 330 ανεμογεννήτριες μεσαίου μεγέθους 1,5MW, ή 66 έως 166 μεγάλου μεγέθους 3MW περίπου). Σκοπός μου η παρουσίαση των επιχειρημάτων και των δύο πλευρών και η κατάθεση κάποιων προσωπικών ερωτημάτων/ προβληματισμών γύρω απ’τα οποία η τοπική κοινωνία της Τήνου θα κληθεί σύντομα να λάβει θέση εάν δεν θέλει να καταλήξει μια μέρα ως άλλη (αιολική) Πτολεμαΐδα για την εξυπηρέτηση και μόνο των ενεργειακών αναγκών της Αθήνας και των επιχειρηματικών μεγαλόπνοων σχεδίων κάποιας ξένης εταιρείας.
Η παρουσίαση που κάνω εδώ σίγουρα δεν είναι τεχνοκρατική. Η καταγραφή των επιχειρημάτων των δύο πλευρών θα είναι όσο το δυνατόν αντικειμενική όμως ο σχολιασμός όπως θα έχετε ήδη καταλάβει θα έχει μια έντονη συναισθηματική φόρτιση υπέρ.... των βουνοκορφών. Ζητώ την κατανόησή σας γι’αυτό αλλά όταν καταστρέφουμε ένα βουνό το καταστρέφουμε για πάντα. Γι’αυτό και η συγκεκριμένη άσκηση απαιτεί την προσοχή και την εγρήγορση όλων μας.
Ξεκινάμε λοιπόν με τα υπέρ. Tα χερσαία αιολικά πάρκα:
  1. Βοηθούν στην απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τα άλλα ορυκτά καύσιμα.
  2. Βοηθούν στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου καθώς μειώνονται οι ρύποι από τις μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη ή πετρέλαιο.
  3. Βοηθούν στην επίτευξη του εθνικού μας στόχου σε σχέση με την ανάπτυξη ΑΠΕ που ισούται με το 34% της κατανάλωσης μέχρι το 2050.
  4. Εκμεταλλεύονται μια πηγή ενέργειας τον άνεμο που είναι δωρεάν και ανεξάντλητη.
  5. Όλες οι περιοχές πρέπει να υποστούν το περιβαλλοντικό κόστος της εγκατάστασης αιολικών όπως η Πτολεμαΐδα τόσα χρόνια καταστρέφεται για να έχουμε εμείς ρεύμα.
  6. Δημιουργούν τοπικές θέσεις εργασίας.
  7. Αποτελούν έξυπνες επιχειρηματικές κινήσεις για τους ιδιοκτήτες γης.
  8. Εξασφαλίζουν σταθερά έσοδα στους δήμους εάν αυτά εγκαθίστανται σε δημοτική γη.
Και περνάμε στα κατά. Tα χερσαία αιολικά πάρκα:
  1. Δεν οδηγούν στην απεξάρτηση του Κράτους από τα ορυκτά καύσιμα. Μονάδες παραγωγής πρέπει να είναι πάντα σε ετοιμότητα για της περιόδους που δεν φυσάει, καθώς το ρεύμα που παράγεται δεν είναι δυνατόν να αποθηκευτεί. Έτσι, ενώ μειώνεται κάποιες χρονικές περιόδους η κατανάλωση πετρελαίου και λιγνίτη τελικά όπως παραδέχεται και η ΔΕΗ στο κράτος, δηλ. σε όλους εμάς, κοστίζει παραπάνω η ύπαρξη αιολικών στο δίκτυο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Γερμανία που παρ’ όλο που ηγείται των εξελίξεων στη χρήση αιολικής ενέργειας, δεν κατάφερε να υποκαταστήσει μέχρι σήμερα ούτε ένα πυρηνοκίνητο ή κινούμενο από άνθρακα σταθμό παραγωγής και αμφισβητείται, εσωτερικά η ενεργειακή της πολιτική, σε σχέση π.χ. με αυτή της Γαλλίας.
  2. Η ενεργειακή δυνατότητα του ανέμου είναι συγκριτικά χαμηλή. Σύγχρονες ανεμογεννήτριες με επιφάνεια έλικας μεγέθους ενός γηπέδου ποδοσφαίρου παράγουν μόνο μικρά κλάσματα από την ενέργεια που παράγεται από συμβατικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής. Η αιολική ενέργεια λοιπόν δεν παίζει κανένα σημαντικό ρόλο στις στατιστικές που αφορούν τόσο την ενέργεια, όσο και τους ρύπους ή τα αέρια του θερμοκηπίου.
  3. Για την παραγωγή και την τοποθέτηση μιας ανεμογεννήτριας καταναλώνεται τόση ενέργεια που ποτέ στο χρόνο ζωής της δεν θα μπορέσει να αποσβέσει.
  4. Τα αιολικά πάρκα αποτελούν στην ουσία βιομηχανικές ζώνες και η χωροθέτησή τους δεν θα πρέπει να γίνεται σε παρθένες περιοχές, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους, ή υδροφόρους ορίζοντες, περιοχές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, Natura και γενικά περιοχές που ζουν απ’τον τουρισμό καθώς επιφέρουν ριζική υποβάθμιση του περιβάλλοντος.
  5. Η πτώση των τιμών των ακινήτων που συνοδεύει την εγκατάσταση αιολικών πάρκων αντικατοπτρίζει την αντιλαμβανόμενη επιδείνωση της ποιότητας ζωής στις περιοχές αυτές. Μία ανεμογεννήτρια ακούγεται σε ακτίνα 800 μέτρων και ένα αιολικό πάρκο ακούγεται σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση.
  6. Μία ανεμογεννήτρια μπορεί να δώσει εισόδημα στον ιδιοκτήτη του χωραφιού στο οποίο εγκαθίσταται, αλλά μηδενίζει την αξία πολλών γειτονικών εκτάσεων.
  7. Το μεγαλύτερο αιολικό πάρκο στον κόσμο διατηρεί τρεις μόλις υπαλλήλους άρα η συμμετοχή τους στην καταπολέμηση της ανεργίας είναι μηδαμινή. Αντιθέτως υποβαθμίζοντας περιβαλλοντικά τις περιοχές εγκατάστασης πλήττουν τον τουρισμό και την ανάπτυξη.
  8. Οι επεμβάσεις σχεδιάζονται και αποφασίζονται από τεχνοκράτες, με σημείο αναφοράς τα συμφέροντα μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών και σχημάτων που δραστηριοποιούνται στο χώρο της ενέργειας, σε αντίθεση με την ισχύουσα εθνική περιβαλλοντική και χωροταξική νομοθεσία, τις Οδηγίες της Ε.Ε. για την προστασία του περιβάλλοντος και την εξοικονόμηση ενέργειας και γενικά τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης.
  9. Ο χρόνος ζωής μιας ανεμογεννήτριας είναι 20-25 χρόνια. Όταν ο χρόνος αυτός παρέλθει οι ιστοί και οι άλλες υποδομές αφήνονται στην τύχη τους έχοντας καταστρέψει όμως ριζικά και για πάντα το τοπίο.
  10. Τα αιολικά πάρκα επηρεάζουν και τον κόσμο των ζώων. Τα πουλιά εκδιώκονται από τις περιοχές που αναπαράγονται, κουρνιάζουν και τρέφονται, ενώ σημαντικός είναι ο κίνδυνος από τις ανεμογεννήτριες για τα σμήνη αποδημητικών πουλιών που διασχίσουν τα νησιά μας. (Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είναι από επιφυλακτική έως αρνητική για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τα αιολικά πάρκα στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Τις ανησυχίες τους για τη διατάραξη των κυνηγότοπων έχουν εκφράσει και πολλοί κυνηγετικοί Σύλλογοι πανελλαδικά, οι οποίοι σημειωτέων έχουν υπάρξει πρωτεργάτες σε διαμαρτυρίες κατά των ανεμογεννητριών).
  11. Η καταστροφή της Πτολεμαΐδας είναι ένα τραγικό γεγονός όμως ταυτόχρονα είναι ένα λάθος του ελληνικού κράτους που δεν θα πρέπει να αφήσουμε να επαναληφθεί στα νησιά μας.
  12. Η τεχνολογία συνεχώς εξελίσσεται. Γι’αυτό είναι προτιμότερο να δείξουμε αυτοσυγκράτηση στην ανάπτυξη αιολικών πάρκων καθώς σε λίγα χρόνια η ίδια τους η τεχνολογία μπορεί να τα αναιρέσει (έχοντας όμως καταστρέψει ολοκληρωτικά τους τόπους εγκατάστασης).
  13. Θα πρέπει να εξετασθούν και άλλοι τύποι ΑΠΕ λιγότερο επιβλαβείς στο τοπίο και τη φύση όπως οι πλωτές ανεμογεννήτριες, η ενέργεια από γεωθερμία, τα ηλιακά συστήματα κ.α. Και φυσικά η ανάπτυξη και επιδότηση οικιακών συστημάτων μικρής κλίμακας. Πρωτίστως πρέπει να εξεταστεί οι οικολογική και ενεργειακή κατασκευή, και η οικονομία στην κατανάλωση ηλεκτρισμού.
Αυτά είναι μερικά από τα επιχειρήματα των δύο πλευρών. Θα ήθελα να προσθέσω πως το σύνολο των μεγάλων οικολογικών οργανώσεων της χώρας έχει ταχθεί κατά του προτεινόμενου από την Κυβέρνηση Ειδικού Χωροταξικού ΑΠΕ. Ενώ αντιδράσεις κατοίκων κατά της εγκατάστασης αιολικών πάρκων υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα νησιά του Αιγαίου (βλ. Σέριφο, Σκύρο, Νάξο, κ.α.), αλλά και σε όλη την Ευρώπη όπως τη Γερμανία και τη Γαλλία, όπου ζητάνε την άμεση παύση των επιδοτήσεων στα χερσαία αιολικά πάρκα.
Από νομική άποψη ο κ. Μ. Δεκλερής, τέως πρόεδρος του Ε' τμήματος του Συμβουλίου της Επικρατείας και επίτιμος πρόεδρος της ολομέλειας αυτού, σημειώνει: «Η έννομη αξία της καθαρής ενέργειας έπεται της προστασίας του πολύτιμου φυσικού κεφαλαίου της χώρας, στο οποίο ανήκουν τα ευαίσθητα δασικά οικοσυστήματά μας, τα βουνά μας, με τις αλπικές ζώνες, τους δρυμούς τους, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις στην ηπειρωτική χώρα, και εξ ολοκλήρου τα μικρά νησιά, οι ακτές, τα ακρωτήρια και εν γένει το νησιωτικό τοπίο. Οι ανεμογεννήτριες, σχεδιασμένες σε ξένες χώρες, είναι εντελώς ασυμβίβαστες προς την μικρή κλίμακα του ελληνικού νησιωτικού τοπίου. Τυχόν εγκαθιστάμενες στους τόπους προτίμησης των επενδυτών, συνεπάγονται καταστροφή του αντίστοιχου πολιτιστικού, αισθητικού και φυσικού κεφαλαίου των νησιών μας, η οποία, βεβαίως, αποκλείεται από το Σύνταγμα του 1975 με το άρθ. 24 και την πάγια νομολογία του ΣτΕ για την προστασία των μικρών νησιών ως ευαίσθητων οικοσυστημάτων».
Οι ενεργειακές ανάγκες της Τήνου καλύπτονται μόλις με το 1/50 των ανεμογεννητριών που θέλει να τοποθετήσει η εν λόγω εταιρεία στα βουνά μας. Για να καλύψουμε δε το ποσοστό μας επί του εθνικού στόχου θα αρκούσαν μόλις 2 ανεμογεννήτριες. Ποιος ο λόγος λοιπόν να βιαστούμε να συμμετέχουμε ως νησί στην κάλυψη των ενεργειακών αναγκών του λεκανοπεδίου και της Μύκονου καταστρέφοντας δια πάντως κάποιες περιοχές μας, όταν χωρίς καμία αμφιβολία το ενεργειακό πλάνο της χώρας είναι από ασαφές έως θολό?
Το όραμα ενός νησιού αυτόνομου που παράγει την ενέργεια που καταναλώνει πρέπει να ομολογήσω πως είναι για μένα, όπως νομίζω και για πολλούς από εσάς, δελεαστικό έως άκρως συγκινητικό. Όμως, μετά από αρκετή μελέτη πάνω στο θέμα, έχω διαπιστώσει πως με τα τωρινά δεδομένα είναι μη εφικτό. Προτείνω λοιπόν αυτοσυγκράτηση, σεβασμό σε αυτό που βρήκαμε απ’τους προγόνους μας, προστασία των τελευταίων παρθένων περιοχών του νησιού μας και κυρίως καλή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση από όλους. Το τι θα παραδώσουμε στα παιδιά μας είναι πολύ μεγάλη ευθύνη και καλώ όλους σας να το σκεφτείτε προσεκτικά, ελεύθεροι από τα ψευτοδιλήμματα που μας επιβάλουν οι επενδυτικές εταιρίες.
Προτείνω επίσης, προσεκτική ανάλυση και αυτών ακόμα των οικονομικών συνεπειών. Τα τελευταία χρόνια πολλές αξιόλογες προσπάθειες γίνονται από κατοίκους και τις τοπικές Αρχές της Τήνου για την προώθηση και ανάπτυξη στο νησί ειδικών μορφών τουρισμού όπως ο περιπατητικός και ο πολιτισμικός. Παρ’όλο που έχουμε δρόμο πολύ μπροστά μας, φαίνεται η ανάπτυξη και το μέλλον του νησιού να προσανατολίζονται πως αυτές τις δραστηριότητες, οι οποίες είναι μη εποχικές και υψηλών εισοδημάτων εάν αναπτυχθούν με όραμα, μεράκι και σωστό συντονισμό.
Τα νησιά μας ζουν από τον τουρισμό και έως τώρα θεωρούνταν κοιτίδα του πολιτισμού. Αν κάποιοι θέλουν να τα μετατρέψουν σε γη non grata είναι δικαίωμά τους. Όμως είναι δικαίωμα, αλλά και συνάμα υποχρέωση όλων μας, στη μνήμη των προγόνων μας, η προάσπιση της ιστορίας και της ποιότητας του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζούμε καθημερινά.
Οι βουνοκορφές του Αιγαίου είναι πολύτιμες (ιστορικά, οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά).
ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΠΑΣΤΑΘΟΠΟΥΛΟΥ
Αρχ/των μηχανικός ΕΜΠ- ΜΑ στη διαχείριση αρχαιολογικής κληρονομιάς
Επικοινωνία: alalazontatopia@gmail.com και http://alalazontatopia.blogspot.com
Βιβλιογραφία: http://eyploia.aigaio-net.gr/ και http://www.diktioaigaiou.gr/

Τρίτη 25 Δεκεμβρίου 2012

Βιώσιμη Ανάπτυξη: «απάτη», ουτοπία ή αναγκαιότητα;

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ

 
Η οικονομική κρίση που διανύουμε αυτήν την περίοδο – της οποίας τις οδυνηρότερες πτυχές δεν έχουμε δει ακόμη σύμφωνα με πολλούς αναλυτές – αποδεικνύει για ακόμη μια φορά ότι το μοντέλο ανάπτυξης που έχει υιοθετηθεί και βασίζεται στη μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος με κάθε μέσον, οδηγεί σε τεράστιες κοινωνικές ανισότητες παγκόσμια, ενώ αυξάνει την ανασφάλεια και την κοινωνική αναταραχή. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι η κατοχή πλούτου συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια, οδηγώντας σε εξαθλίωση μεγαλύτερες μάζες πληθυσμού τόσο στον αναπτυγμένο, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο(1) . Επομένως η αναζήτηση ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης είναι επιτακτική μέσα από τον επανακαθορισμό του ρόλου του κράτους, του δημόσιου συμφέροντος και κυρίως του στόχου που δεν είναι άλλος από την κοινωνική ευημερία. Η απλή επιστροφή σε κεϊνσιανού τύπου πολιτικές φαίνεται ανεπαρκής, ειδικά όταν περιορίζεται στη μαζική στήριξη του καταρρέοντος χρηματοπιστωτικού συστήματος αδιαφορώντας για την κατάρρευση των συστημάτων υγείας, παιδείας, πρόνοιας, για την κατάρρευση της παραγωγής και της απασχόλησης, όταν η υφέρπουσα ιδέα είναι «η κοινωνικοποίηση των ζημιών και η ιδιωτικοποίηση των κερδών».
Όμως, παράλληλα με την οικονομική κρίση συνεχίζει να εντείνεται η περιβαλλοντική κρίση. Οι αλλεπάλληλες εκθέσεις όλων ανεξαιρέτως των διεθνών οργανισμών –που το τελευταίο που μπορεί να τους κατηγορήσει κανείς είναι η «εναλλακτική» τους προσέγγιση – υπογραμμίζουν ότι η διατάραξη των λειτουργιών του οικοσυστήματος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις που δημιουργεί προβλήματα με αιχμή του δόρατος αυτά που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και υποσκάπτουν αυτή καθ’ αυτή την οικονομική πρόοδο. Κατά συνέπεια, οι όποιες σκέψεις για αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης πρέπει να συμπεριλάβει απαραίτητα και τα θέματα περιβάλλοντος.
Η εμφάνιση της έννοιας της Βιώσιμης Ανάπτυξης πριν 20 περίπου χρόνια δημιούργησε αρχικά ευφορία για τη δυνατότητα συνδυασμού οικονομικής ανάπτυξης και διατήρησης του περιβάλλοντος με στόχο την κοινωνική ευημερία. Η έννοια ήρθε ως αμφισβήτηση της έννοιας της οικονομικής ανάπτυξης που δίνει απόλυτη προτεραιότητα στη σταθερή μεγέθυνση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Άλλωστε, με βάση τον τρόπο υπολογισμού του, το ΑΕΠ που μετρά μόνο ό,τι παράγεται και διακινείται μέσα από την αγορά δεν μπορεί να θεωρείται ως ο βασικός δείκτης ευημερίας, αλλά απλά ένας δείκτης παραγωγής. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι χρήσιμα: η λειτουργία μιας επιπλέον φυλακής σε μια χώρα εξ αιτίας της αυξημένης εγκληματικότητας θα δημιουργήσει νέο ΑΕΠ και νέα εισοδήματα. Ευημερία όμως; Το ίδιο και η υλοτόμηση ενός δάσους, το οποίο δεν προκαλεί τη δημιουργία ΑΕΠ όταν απλά μας παρέχει καθαρό αέρα, αναψυχή και αποτελεί καταφύγιο χλωρίδας και πανίδας, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει αν μετατραπεί σε ξυλεία και στη συνέχεια σε οικόπεδα ή σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις, όπως στον Αμαζόνιο. Η λειτουργία ενός εργοστασίου αφαλάτωσης δημιουργεί περισσότερο ΑΕΠ και επιχειρηματικά κέρδη από την άντληση φυσικού νερού. Το ίδιο και η λειτουργία κλιματιστικών αντί του φυσικού αερισμού. Πόσο μάλλον αυτό ισχύει για τους πολέμους και την παραγωγική μηχανή που τους υποστηρίζει, σε αντίθεση με την ειρήνη. Επομένως καλούμαστε να ορίσουμε ξανά τι θεωρούμε ανάπτυξη.
Ήδη από τη δεκαετία του ’70 ο ΟΗΕ έχει δημιουργήσει τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Index) δίνοντας ευρύτερο περιεχόμενο στην έννοια της ανθρώπινης ευημερίας: έτσι εκτός από το ΑΕΠ στον δείκτη αυτόν συνεκτιμώνται το επίπεδο εκπαίδευσης και την προσδοκώμενη διάρκεια ζωής κατά τη γέννηση, ώστε να προσδιοριστεί το επίπεδο ανάπτυξης μιας χώρας. Το παραπάνω αποτελεί ουσιαστική διαφοροποίηση αφού εισάγονται στην εκτίμηση της ευημερίας μη οικονομικές παράμετροι που σχετίζονται με το εκπαιδευτικό σύστημα και το επίπεδο του συστήματος υγείας της χώρας. Η αλλαγή αυτή άφησε όμως ανεπηρέαστο το μοντέλο ανάπτυξης που συνέχισε να στηρίζεται στην εντατικοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας.
Πράγματι την ίδια περίοδο οι οικονομικές πολιτικές σε παγκόσμιο επίπεδο «θεοποιούν» την αποτελεσματικότητα των αγορών σε βάρος της μη αποτελεσματικής κρατικής ρύθμισης εστιάζοντας την προσοχή τους στο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, ενώ η μεγιστοποίηση των επιχειρηματικών κερδών αντικατέστησε το στόχο της κοινωνικής ευημερίας (βλέπε απασχόληση, εισοδήματα). Η διείσδυση των περιβαλλοντικών «ανησυχιών» στο οικονομικό οικοδόμημα, παρά την υπέρμετρη χρήση του όρου της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι ιδιαίτερα περιορισμένη σε τομείς όπου δεν διαταράσσεται η «παντοκρατορία» της αγοράς, αλλά αντίθετα δημιουργεί ευκαιρίες για περισσότερα κέρδη στους καινοτόμους που υιοθετούν νέες «καθαρές» τεχνολογίες και παράγουν προϊόντα φιλικά ως προς το περιβάλλον. Όμως, η ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας δεν είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του ρυθμού υποβάθμισης του περιβάλλοντος.
Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι κατά πόσο η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι κατάλληλη για να υποστηρίξει μια εντελώς διαφορετική πολιτική, ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης και δεν αποτελεί ένα «πράσινο» άλλοθι στον νεοφιλελευθερισμό. Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης «εισέβαλε» στο επιστημονικό λεξιλόγιο αλλά και στην καθημερινή συζήτηση στα τέλη της δεκαετίας του ’80 όταν τα περιβαλλοντικά προβλήματα φαινόταν να παίρνουν σημαντικές διαστάσεις και άρχισαν να απειλούν την ευημερία των κατοίκων του πλανήτη μας. Η έκθεση της Επιτροπής Brundtland όρισε τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ως «την ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακινδυνεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες». Η έννοια των «αναγκών» αναφέρεται στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων όπως η ένδυση, η στέγαση, η διατροφή και η εκπαίδευση, στην ικανοποίηση των οποίων πρέπει να δοθεί προτεραιότητα(2) . Η έννοια της ικανοποίησης των αναγκών της παρούσας (ενδογενεακή ισότητα) αλλά και των μελλοντικών γενεών αναφέρεται στη μακροχρόνια προοπτική που πρέπει να έχει η ανάπτυξη (διαγενεακή ισότητα). Όμως η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών (βασικών και μη) πρέπει να γίνεται μέσα στα όρια αντοχής του οικοσυστήματος, δηλαδή του συστήματος που υποστηρίζει τη ζωή παρέχοντας αγαθά και υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι δυνατή η συνεχής επέκταση του οικονομικού συστήματος επ’ αόριστο, ενώ δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι ήδη χρησιμοποιούμε περισσότερους πόρους απ’ όσους αναπαράγει η φύση (ανανεώσιμοι πόροι), ενώ παράγουμε και περισσότερα απόβλητα απ’ όσα μπορεί να απορροφήσει το οικοσύστημα και ότι αν δεν μειωθεί άμεσα και δραστικά η οικονομική δραστηριότητα, το οικοσύστημα θα καταρρεύσει.
Κατά συνέπεια η όποια ανάπτυξη θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα:
  • οικονομικά αποτελεσματική, δηλαδή να παράγει το μέγιστο του προϊόντος με τις διαθέσιμες εισροές και την υπάρχουσα τεχνολογία, ώστε να μην υπάρχει σπατάλη των πολύτιμων και σε ανεπάρκεια πόρων. Η έννοια αυτή δεν σημαίνει αυτόματα ότι πρέπει να παράγουμε περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο, δηλαδή να αυξάνουμε το ΑΕΠ, ενώ εφόσον διαπιστώνεται ότι έχουμε υπερβεί τα οικολογικά όρια η χρήση πόρων πρέπει να μειωθεί.
  • κοινωνικά δίκαια, δηλαδή να διαχέει τα οφέλη σε όλα τα μέλη της κοινωνίας τα οποία θα πρέπει όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά να καλύπτουν αξιοπρεπώς τουλάχιστον τις βασικές τους ανάγκες. Επομένως, είναι απαραίτητο όπως το παραγωγικό σύστημα προσαρμοστεί, ώστε να τείνει προς εξάλειψη η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι εισοδηματικές ανισότητες, να διευκολύνεται η πρόσβαση σε σωστές υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, πολιτισμού, αναψυχής και γενικά να ικανοποιούνται τα ελάχιστα επίπεδα ασφάλειας και σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
  • περιβαλλοντικά βιώσιμη, δηλαδή να επιτρέπει τη διατήρηση τουλάχιστον του ελάχιστου φυσικού κεφαλαίου που είναι απαραίτητο, ώστε να διατηρούνται οι λειτουργίες του που είναι απαραίτητες για την ανθρώπινη ευημερία. Η διατήρηση των περιβαλλοντικών λειτουργιών επιτρέπει τόσο την παροχή πόρων (όπως νερό, έδαφος, οξυγόνο), απαραίτητων για την ανθρώπινη ζωή και την παραγωγή αγαθών (πχ. τροφίμων) όσο και την παροχή υπηρεσιών, όπως η αφομοίωση αποβλήτων (πχ. δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, αποδόμηση στερεών αποβλήτων), η ρύθμιση του κλίματος, η επικονίαση, η παροχή υπηρεσιών αναψυχής, η ύπαρξη βιοτόπων ικανών για τη διατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας, η διατήρηση της τροφικής αλυσίδας κλπ. Η διατάραξη ή ακόμη περισσότερο η αναστολή μιας των λειτουργιών αυτών που παρέχονται δωρεάν στον άνθρωπο δημιουργούν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά προβλήματα όπως έλλειψη νερού, πλημμύρες, απώλεια εδάφους, ύψωση της στάθμης της θάλασσας, απώλειες ειδών κλπ. που μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ευημερία προκαλώντας μεγάλες ζημιές στην παραγωγική διαδικασία, ενώ μπορεί να απειλήσουν αυτή καθαυτή τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Οι διαταραχές αυτές προέρχονται από την όλο και αυξανόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα που οφείλεται τόσο στην αύξηση του πληθυσμού, όσο και στην συνεχώς αυξανόμενη κατά κεφαλή κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών που συνεπάγονται εντατική χρήση του εδάφους, απόσπαση περισσότερων πόρων και παραγωγή περισσότερων και τοξικότερων αποβλήτων.
Στην καρδιά της λειτουργικοποίησης (δηλαδή της εφαρμογής στην πράξη) της έννοιας της βιώσιμης ανάπτυξης βρίσκεται η εκτίμηση, η αξιολόγηση και τελικά η διαχείριση των σύνθετων αλληλεπιδράσεων μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων. Για παράδειγμα, η οικονομική μεγέθυνση είναι πιθανή μέσω την αποδέσμευσης των δημιουργικών δυνάμεων των ανθρώπινων κοινωνιών που είναι ικανές για τη μετατροπή της φύσης με στόχο την ικανοποίηση των βασικών αναγκών και την παραγωγή άλλων υλικών ευκολιών για την καθημερινή ζωή. Όμως, όπως ειπώθηκε και προηγούμενα, αυτή η διαδικασία μετασχηματισμού συχνά συνεπάγεται την εξάντληση του φυσικού περιβάλλοντος που μπορεί να οδηγήσει σε μόλυνση της ατμόσφαιρας, κλιματική αλλαγή και απώλεια βιοποικιλότητας. Κατά συνέπεια όσοι λαμβάνουν αποφάσεις χάραξης πολιτικής βρίσκονται αντιμέτωποι με δύσκολες αποφάσεις σωστής εξισορρόπησης μεταξύ οικονομικών και περιβαλλοντικών στόχων καθόσον η αύξηση των κερδών σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και περιοχές καθορίζουν το επίπεδο και το ρυθμό των επενδύσεων που με τη σειρά τους καθορίζουν τις μελλοντικές δυνατότητες παραγωγής και δημιουργίας νέων εισοδημάτων. Οι επιλογές είναι δύσκολες και πρέπει να βασίζονται στην αξιολόγηση των θετικών και αρνητικών οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων των πολιτικών, ενώ ταυτόχρονα επηρεάζονται από την εξωτερική συγκυρία. Περιθώρια για συμβιβασμούς μεταξύ στόχων υπάρχει: όπου δημιουργούνται οφέλη σε μια από τις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης που συνεπάγονται απώλειες σε κάποια άλλη, πρέπει να προσδιορίζονται και να ελαχιστοποιούνται με τα κατάλληλα μέτρα.
Η Βιώσιμη Ανάπτυξη αποτελεί περισσότερο μια διαδικασία συνεχούς βελτίωσης των αποτελεσμάτων και στις τρεις διαστάσεις της, παρά ένα συγκεκριμένο και προκαθορισμένο στόχο που πρέπει να ικανοποιηθεί. Άλλωστε οι διαφορετικές χώρες και περιοχές έχουν διαφορετική αφετηρία, διαφορετικά προβλήματα, διαφορετικές οικονομικές και κοινωνικές δομές, διαφορετικούς πόρους και περιβαλλοντικά προβλήματα και επομένως θέτουν τους δικούς τους στόχους τους οποίους πρέπει να ικανοποιήσουν. Οι στόχοι αυτοί διαφοροποιούνται, όπως και στην «συμβατική» οικονομική προσέγγιση, σε βραχυ-, μεσο- και μακροπρόθεσμους και η ικανοποίηση τους απαιτεί αντίστοιχες δράσεις, πρακτικές και πολιτικές που ενσωματώνονται σε εθνικές ή περιφερειακές στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης. Όμως, σε αντίθεση με την οικονομική προσέγγιση, οι στρατηγικές αυτές θα πρέπει να έχουν σφαιρική, ολοκληρωμένη προσέγγιση.
Σήμερα, τόσο ο ΟΗΕ όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν θέσει ως υπέρτατο στόχο την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης και ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών –μεταξύ των οποίων και η χώρα μας - υποχρεώνεται να επεξεργαστεί και να δημοσιοποιήσει την εθνική της στρατηγική. Όμως, παρά τις πομπώδεις διακηρύξεις αρχών, οι στρατηγικές αυτές παραμένουν ως επί το πλείστον στα χαρτιά ως αδύναμες περιβαλλοντικές πολιτικές που φροντίζουν να μην «ενοχλούν» τους στόχους της οικονομικής ανταγωνιστικότητας, ενώ η διάσταση της κοινωνικής ισότητας απουσιάζει παντελώς.
Η λέξη «βιώσιμη» εμφανίζεται ως επιθετικός προσδιορισμός κάθε παραγωγικής δραστηριότητας (πχ. βιώσιμη γεωργία, βιώσιμος τουρισμός, βιώσιμες μεταφορές, βιώσιμη ενέργεια κλπ) και γενικότερα κάθε ανθρωπογενούς δράσης. Όμως, παρόλη την κατάχρηση του όρου από πολιτικούς, επιστήμονες, ΜΜΕ και πολίτες, ούτε συμφωνία φαίνεται να υπάρχει σε ό,τι αφορά το περιεχόμενό του που χρησιμοποιείται κατά το δοκούν, αλλά ούτε και βελτίωση της περιβαλλοντικής κατάστασης αν κρίνει κανείς από τις εκθέσεις των Διεθνών Οργανισμών που συνεχίζουν να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου σε θέματα όπως η κλιματική αλλαγή.
Δεν είναι λίγοι που υποστηρίζουν ότι η χρήση του όρου «βιώσιμη ανάπτυξη» είναι κενή περιεχομένου μια και δεν είναι δυνατόν να συμβαδίσουν οικονομική ανάπτυξη και διατήρηση του περιβάλλοντος, αλλά αποτελεί άλλοθι για όσους δεν θέλουν να ανακόψουν την τάση για παραγωγή συνεχώς περισσότερων αγαθών και υπηρεσιών προωθώντας ουσιαστική περιβαλλοντική προστασία. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι «ουτοπία» να αναμένεται ο συμψηφισμός των οικονομικών στόχων με τους περιβαλλοντικούς και τους κοινωνικούς, εξ αιτίας της δύναμης που έχουν οι οικονομικά ισχυροί του πλανήτη. Άλλωστε ουτοπία δεν θεωρείται και η εφαρμογή μιας πραγματικά προοδευτικής εναλλακτικής πολιτικής; Μήπως όμως η σημερινή κρίση πρέπει να κάνει να σκεφτούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τρόπο προσέγγισης; Οι μεγάλες κρίσεις δεν φέρνουν και τις μεγάλες ανατροπές; Η εφαρμογή της έννοιας της Βιώσιμης ανάπτυξης αποτελεί μια μεγάλη ανατροπή που όμως σήμερα έχει γίνει αναγκαιότητα.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής
Τμήμα Περιβάλλοντος
Πανεπιστήμιο Αιγαίου

(1) Η ανάδυση πολυεκατομυριούχων επιχειρηματιών στην Αίγυπτο, στην Ινδία, στην Κίνα, στη Ρωσία των υψηλών ρυθμών ανάπτυξης δεν συνοδεύεται από βελτίωση του επιπέδου ευημερίας για όλους. Το αντίθετο μάλιστα!!!
(2) Η αντιμετώπιση της φτώχειας δεν έχει μόνο κοινωνικό περιεχόμενο μια και έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει στενή αιτιώδης σύνδεση φτώχειας και περιβαλλοντικής υποβάθμισης.

Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2012

Το Κτήμα του ποιητή Νίκολας Κάλας στα Χρούσα


 
Περί ερειπίων αντί προλόγου
΄Oταν πριν από 30 χρόνια ο Ιωάννης Τραυλός συνέταξε επιστολή προς το Υπουργείο Πολιτισμού, που αφορούσε στη διάσωση και προστασία του Λοιμοκαθαρτηρίου της Σύρας, ένα από τα πρώτα και τα πιο ενδιαφέροντα, από κατασκευαστική και αρχιτεκτονική άποψη, δημόσια κτήρια του νεοσύστατου κράτους της Ελλάδας, δεν περίμενα πως όλη αυτή η προσπάθεια και η συγκινητική επιμονή του επιστήμονα θα έπεφτε στο κενό και θα οδηγούσε τον ίδιο σε κρατητήριο της Ερμούπολης, μετά από διένεξη που είχε με ντόπιους, που κατά το σούρουπο βγήκαν για σεργιάνι και ‘αποψίλωση’ των Λαζαρέτων.
Σήμερα το κτηριακό αυτό συγκρότημα καταρρέει πέφτοντας θύμα μιας παράλογης κι ανάλγητης σιωπής και μιας ανελέητης άγνοιας, που ίσως βασανίζει μερικούς, αλλά άλλους τους κοιμίζει.
Στέγη και φυλακή.
Καταφύγιο και αλητεία.
Λοιμοκαθαρτήριο
΄Ασυλο φρενοβλαβών
Φυλακή
Κατοικία μεταναστών.
Τόπος απόκληρων
Χώρος πρόβας θανάτου.
΄Ενα ακόμη ποιητικό τοπίο στη δύση του
Πολλά βιομηχανικά κτήρια της ‘μικρής’ πια Ερμούπολης κατήντησαν σωροί ερειπίων, όπως το εργοστάσιο Λαδόπουλου με τα τόξα του, κορνίζα στη νοτιοδυτική άκρη του λιμανιού
Εξοχικές νεοκλασικές κατοικίες στο Πισκοπειό στην Παρακοπή στα Χρούσα παραμένουν αβοήθητες. Αγροτόσπιτα, παραδοσιακά καφενεία με λαϊκές ζωγραφιές στους τοίχους και εξωκκλήσια του 16ου - 17ου αι. της Απάνω Μεριάς αφανίζονται από τις αυθαίρετες επεμβάσεις πιστών και ιερόσυλων.
Τα μπάζα συνεχίζουν να καλύπτουν τις κορυφογραμμές σ’ αυτό τον μικρό τόπο μ’ εμάς τους «μικρούς ανθρώπους».
(Με αφορμή μια επιστολή που δεν ταξίδεψε στην Κοπεγχάγη της Δανίας. Ο παραλήπτης απεβίωσε πριν μερικούς μήνες απ’ό,τι έμαθα. Ο S. L. υπήρξε φίλος και συνεργάτης του Νίκολας Κάλας, κληρονόμος της συλλογής πινάκων και του Αρχείου του μετά το θάνατο της συντρόφου του ποιητή ΄Ελεν Κάλας).



Η επιστολή

Σύρα, 10.1.2008
Αξιότιμε Kύριε S. L.,
Ονομάζομαι Μ.Θ.Δ. και είμαι ιστορικός της ευρωπαϊκής τέχνης. Η καταγωγή μου είναι από τη Σύρα των Κυκλάδων. ΄Ενα μικρό νησί του Αιγαίου, σημαντικό εμπορικό λιμάνι της Μεσογείου το 19ο αιώνα. Είναι φορές που νιώθω τυχερή αλλά και άτυχη που μένω σ’αυτό τον τόπο. Τυχερή γιατί μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον με όλα τα διαφορετικά και ωραία πράγματα που κουβαλά ένα κυκλαδίτικο νησί. ΄Ατυχη γιατί με το πέρασμα του χρόνου το νησί μου υφίσταται τις αλλαγές που επιβάλλουν οι επιχειρήσεις, η αναλγησία του κράτους και η απάθεια της τοπικής κοινωνίας για τον φυσικό και ιστορικό πλούτο του νησιωτικού περιβάλλοντος.
Με την παρούσα επιστολή θα ήθελα πρώτον, εφόσον το κρίνετε σκόπιμο, να με ενημερώσετε για τη μικρή συλλογή έργων τέχνης, που είχε στην κατοχή του ο Νίκολας και η ΄Ελεν Κάλας [ ...] Η κυρία L. H. από το Ινστιτούτο Δανίας – Βιβλιοθήκη των Βόρειων Χωρών (Nordic Library) στην Αθήνα με βεβαίωσε ότι είστε το πλέον κατάλληλο πρόσωπο. Δεύτερον θα ήθελα να σας ενημερώσω για μια προσπάθεια που άρχισε πριν λίγο καιρό, με σκοπό τη διάσωση και προστασία της κατοικίας Καλαμάρη στο χωριό Χρούσα της Σύρας. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτίσμα, που κληρονόμησε ο Νίκολας Κάλας και μετά τον θάνατο της γυναίκας του ΄Ελεν, παραχωρήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο. ΄Εχω ήδη καταθέσει σχετική αίτηση προς το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, για να χαρακτηριστεί το εν λόγω κτήριο διατηρητέο και μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης και ο Δήμος ΄Ανω Σύρου, όταν ενημερώθηκε ( εκεί υπάγεται η περιοχή Χρούσα) με υπόμνημα προς την Α΄ Εφορεία Νεώτερων Μνημείων προτείνει την προστασία του οικήματος και του περιβάλλοντος χώρου. Πιστεύω πως συντρέχουν πολλοί λόγοι, ειδικά σήμερα, για να αναστηλωθεί και να αξιοποιηθεί το κτίσμα αυτό. Επίσης θεωρώ ότι είναι μια από τις υποχρεώσεις μου να ενημερώσω τους ανθρώπους που συνεργάστηκαν και γνώρισαν τον Νίκολας Κάλας ή συμπορεύτηκαν σε διαδρομές της τέχνης, φωτεινές, πειραματικές, μικρές ή μεγάλες.
Είναι αρκετά τα κτήρια στο νησί μου, τα οποία είτε έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα, αλλά δεν αναστηλώθηκαν σωστά, είτε πάλι έχουν εγκαταλειφθεί από το κράτος και την κοινωνία της Σύρου. Η Σύρα παρουσιάζει μιαν ιδιοτυπία: τη νεοκλασική πρωτεύουσά της, την Ερμούπολη, που δεσπόζει στην ανατολική ακτή με ιδιωτικά και δημόσια κτήρια, που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν από βαυαρούς αρχιτέκτονες και έλληνες μηχανικούς όπως οι Βάιλερ, Ερλάχερ, Τσίλλερ, Βλυσίδης, Ελευθεριάδης, και τα οποία διακοσμήθηκαν από ζωγράφους ιταλούς και ντόπιους. Και μετά, το κεντρικό και νότιο τμήμα του νησιού με τα χωριά του ορεινά ή παραθαλάσια που φιλοξένησαν τις εξοχικές κατοικίες των εύπορων αστών τριγυρισμένα από κήπους και βοτσαλωτές αυλές.
Το βόρειο τμήμα του νησιού είναι αραιοκατοικημένο και μεγάλο κομμάτι του ανήκει στο Δίκτυο Natura 2000, το οποίο, όπως είναι γνωστό, αποτελεί Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο περιοχών, οι οποίες φιλοξενούν φυσικούς τύπους οικοτόπων και οικοτόπους ειδών που είναι σημαντικοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Απάνω Μεριά, όπως ονομάζεται από τους ντόπιους, με τον μεσαιωνικό οικισμό της Ανω Σύρου, προσφέρει κι αυτή σημαντικά δείγματα παραδοσιακής αγροτικής και εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Από εκεί προέρχονται και οι λιγοστές αντιστάσεις (;) απέναντι στη λαίλαπα της οικοδομικής κερδοφόρας ανάπτυξης .
Προσπάθησα να σας δώσω εν συντομία την εικόνα του παρουσιάζει το νησί μου και επανέρχομαι στον Νίκολας και στην κατοικία των παιδικών του χρόνων.
Σας παραθέτω απόσπασμα της αίτησης προς την 1η Εφορεία Νεώτερων Μνημείων Αττικής του Υπουργείου Πολιτισμού, όπου περιγράφω τη θέση, κατάσταση και την ιστορία του κτίσματος.
Παρακαλώ όπως δεχθείτε το αίτημά μου και ενεργήσετε σύμφωνα με τη διαδικασία που ορίζει ο νόμος για να χαρακτηριστεί το κάτωθι ακίνητο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης.
Πρόκειται για μια κτηματική ομάδα, η οποία βρίσκεται στη θέση Χρούσα της κτηματικής περιφέρειας του Δημοτικού διαμερίσματος Χρούσων του Δήμου ΄Ανω Σύρου του Νομού Κυκλάδων. Σήμερα ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο και αποτελείται από δυο ακίνητα:
Το μεν πρώτο ακίνητο ... είναι τοιχογυρισμένο και περιλαμβάνει α) μια διώροφη πετρόχτιστη οικία με υπόγειο, η οποία κατασκευάστηκε στις αρχές του δεύτερου μισού του 19ου αι., όπως δείχνει η μαρμάρινη επιγραφή στην κεντρική είσοδο του κτήματος, όπου είναι χαραγμένο το έτος 1857 β) αγρό που περιβάλλει τα κτίσματα και βοηθητικές κτηριακές εγκαταστάσεις, που εξυπηρετούσαν την κύρια κατοικία και την άσκηση των αγροτικών δραστηριοτήτων, όπως το σπίτι του κηπουρού, έναν ημιερειπωμένο αχυρώνα, σταύλο και ερειπωμένα κοτέτσια.
Το δε δεύτερο ακίνητο, βρίσκεται ... σε απόσταση 50μ. από το πρώτο κτήμα και είναι επίσης τοιχογυρισμένο.
Τα συγκεριμένα κτήματα, και κυρίως η διώροφη οικία με το χώρο που την περιβάλλει, αποτελούν ξεχωριστό δείγμα της αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Η ιδιότυπη λιτή αρχιτεκτονική γραμμή του κτίσματος, οι οροφογραφίες που υπάρχουν στο εσωτερικό όλων των δωματίων, αλλά και το μεταλλικό κιόσκι με διάμετρο περίπου 10 μ. που βρίσκεται στον κήπο, όπως και το πηγάδι με το σχεδόν κατεστραμμένο σιδερένιο κιγκλίδωμα και με τη μαρμάρινη πλάκα, όπου είναι χαραγμένο το όνομα του πρώτου κτήτορα, νομίζω ότι επιβάλλουν τη λήψη μέτρων για την προστασία τους, αλλά και την ανάδειξή τους. Η σημερινή κατάσταση του ακινήτου δεν είναι καλή. Η αδιαφορία, οι συνεχείς καταπατήσεις και οι λεηλασίες που έχουν γίνει στο παρελθόν (φαίνεται ότι έχουν αφαιρεθεί πολλά αντικείμενα, όπως πίνακες ζωγραφικής, έπιπλα, πολυέλαιοι κ.λ.π.), επιπλέον, ο χρόνος, οι καιρικές συνθήκες επιταχύνουν τη φθορά του. Οι καλοφτιαγμένες οροφογραφίες, άλλες διακοσμημένες με γεωμετρικά σχήματα και άλλες, όπως του σαλονιού, της τραπεζαρίας και του κεντρικού διαδρόμου, διακοσμημένες με θαλάσιες θεότητες, γυναικεία πρόσωπα και με είδη διατροφής, κινδυνεύουν να καταστραφούν. Φοβάμαι ότι η κακή κατάσταση της στέγης θα δημιουργήσει πολλές φθορές στα ταβάνια, στους τοίχους και στα πατώματα. Τα έπιπλα που υπάρχουν μέσα στο σπίτι είναι κατεστραμμένα με αμφίβολη τη δυνατότητα επισκευής. Από το χώρο του σαλονιού φαίνεται ότι έχουν αφαιρεθεί κάδρα μεγάλων διαστάσεων. ΄Εχουν απομείνει (από τις συνεχείς αρπαγές) 3 κάδρα με τις φωτογραφίες του Βασ. Γεωργίου Α΄ και της Βασ. ΄Ολγας, καθώς και ένα πορτρέτο του Ιωάννη Καλαμάρη ( πατέρα του Νίκολας Κάλας) σε νεαρή ηλικία. Σε διπλανό δωμάτιο υπάρχει μια φθαρμένη φωτογραφία, όπου διακρίνεται ένα κτίσμα, πρόκειται για την εξοχική κατοικία του Πρασακάκη, δημάρχου της Ερμούπολης στα μέσα του 19ου αιώνα. Ακριβώς κάτω φαίνεται το άνοιγμα όπου ήταν το τζάκι. Και αυτό έχει αποσπαστεί! Μια εντυπωσιακή εσωτερική ξύλινη σκάλα οδηγεί στο δεύτερο όροφο, που αποτελείται από 3 υπνοδωμάτια, 1 λουτρό με θερμοσίφωνα και 1 βοηθητικό χώρο. Το κτίσμα, σήμερα, αποτελεί ένα φυσικό περιστεριώνα. Τα περιστέρια εισέρχονται από τις γρίλιες των παραθύρων που έχουν σπάσει και τα ξύλινα πατώματα καλύπτονται από κάθε είδους ακαθαρσίες.
Η καταστροφή είναι φανερή. Και επειδή πρόκειται περι νεώτερου μνημείου προστατευόμενου και από το Nόμο Aρ. 3028/ 2002 πιστεύω ότι θα πρέπει να μεριμνήσετε ως Εφορεία για την αποκατάσταση της φθοράς του.
Αρχικά τα ακίνητα αυτά ήταν ιδιοκτησία του Σταματίου Ι. Πρωίου, επιχειρηματία και σημαντικού οικονομικού παράγοντα της Σύρου το 19ο αιώνα. Το 1866 με δωρητήριο συμβόλαιο ένεκα θανάτου η σύζυγός του Καλλιόπη το γένος Καλαμάρη κληρονόμησε το κτήμα στα Χρούσα, καθώς και μια διώροφη οικία στην Ερμούπολη. Αργότερα, το 1902, η Καλλιόπη χήρα Σταματίου I. Πρωίου δώρισε τα κτήματα, καθώς και την κινητή περιουσία εντός αυτών που βρίσκονται στα Χρούσα, στον ανηψιό της Ιωάννη Καλαμάρη. Ο Ιωάννης Καλαμάρης του Νικολάου προερχόταν από πολύ εύπορη οικογένεια με εργοστάσια υφασμάτων στη Μυτιλήνη (νησί του Ανατολικού Αιγαίου) και ήταν υποψήφιος βουλευτής Κυκλάδων από το 1902. Υπήρξε επίσης ιδιοκτήτης της συριανής εφημερίδας «Αλήθεια», η οποία εκδιδόταν τη μεταπολεμική περίοδο. Μετά το θάνατο του Ι. Καλαμάρη το 1955 στην Αθήνα, τα άνω ακίνητα κληρονομήθηκαν από τη σύζυγό του Ρόζα και το γιο του Νικόλαο Καλαμάρη και με το θάνατο της πρώτης, στις 16 Ιανουαρίου 1977, στον Ν. Καλαμάρη (NicolasCalas). Ο τελευταίος λοιπόν ιδιοκτήτης ήταν σημαντική προσωπικότητα στον χώρο της τέχνης. Ποιητής, δοκιμιογράφος, πανεπιστημιακός διδάσκαλος και τεχνοκριτικός, Ο Καλαμάρης υπήρξε ο πρωτοστάτης της ολιγομελούς αλλά δυναμικής ελληνικής υπερρεαλιστικής ομάδας ­ των πέντε ή έξι ανθρώπων σ' ολόκληρη την Ελλάδα, και αναφέρομαι στους Ανδρέα Εμπειρίκο, Νίκο Γκάτσο, Οδυσσέα Ελύτη, Νίκο Εγγονόπουλο και Νάνο Βαλαωρίτη. Στο Παρίσι υιοθέτησε το όνομα «Calas», και συμμετείχε στους κύκλους των γάλλων υπερρεαλιστών. Ωστόσο και η διαμονή στο Παρίσι θα είναι πρόσκαιρη. ΄Ηδη το 1940 ο Κάλας βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, όπου θα εργασθεί αρχικά σε πολεμικό γραφείο πληροφοριών. Πέντε χρόνια αργότερα πολιτογραφείται Αμερικανός και συνεργάζεται σε ερευνητικό πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Κολούμπια με αντικείμενο τους πρωτόγονους πολιτισμούς, υπό την διεύθυνση της Μάργκαρετ Μιντ. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν ο Κάλας βρέθηκε, όπως πάντα, στο μάτι του κυκλώνα της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας, υπέρ της οποίας «προπαγάνδισε» με τα δοκίμια και τις κριτικές του. Ο Κάλας παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του, 11.12.1988, στο επίκεντρο των καλλιτεχνικών κύκλων της Νέας Υόρκης.
Με το θάνατο της συζύγου του Ν. Κάλας, HelenaCalas, το γένος vonHoerselman στις 4.10.1990, η συλλογή έργων τέχνης όσο και το αρχείο του Κάλας εκχωρήθηκε, σύμφωνα με την επιθυμία της, στην Εθνική Πινακοθήκη της Δανίας, στο Louisiana Museum of Modern Art και στον διευθυντή της και συνεργάτη του Κάλας, Steingrim Laursen. Το 1999 το Αρχείο του Κάλας μεταφέρθηκε στην Αθήνα και σήμερα αποτελεί τμήμα της Nordic Library, κεντρικής βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου της Δανίας, Νορβηγίας, Σουηδίας και Φινλανδίας. Δεν γνωρίζω το λόγο αυτής της δωρεάς. Γνωρίζω όμως ότι το αρχείο έχει ήδη ταξινομηθεί και είναι προσβάσιμο στους μελετητές. ΄Οσον αφορά στο κτήμα των Χρούσων στη Σύρο η τύχη του ήταν διαφορετική. Παραχωρήθηκε άνευ ανταλλάγματος στο Ελληνικό Δημόσιο το 2001.
Είναι πλέον γνωστός ο αρχιτεκτονικός πλούτος της πρωτεύουσας του νησιού. Σημαντικός αριθμός κτηρίων της Ερμούπολης αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Τα περισσότερα είναι έργα γνωστών αρχιτεκτόνων και διακρίνονται για την τελειότητα της κατασκευής και τη μνημειώδη αρχιτεκτονική. Εκείνο που θά ήθελα να τονίσω είναι ότι η αρχιτεκτονική παράδοση της Ερμούπολης συνεχίστηκε, στο δεύτερο μισό του 19ου αι., και στα χωριά του νησιού όπως Ποσειδωνία, Χρούσα, Παρακοπή, Πισκοπειό, όπου σώζονται ακόμη οι επιβλητικές εξοχικές κατοικίες των εύπορων αστών της Ερμούπολης. Κτήρια που εκφράζουν μια σημαντική πτυχή της πολιτιστικής ιστορίας της Σύρου και φανερώνουν την εποχή ακμής της κατά την οποία αναπτύχθηκε μια δυναμική σε όλα τα επίπεδα, στο οικονομικό, κοινωνικό και μορφωτικό. Η καταγραφή, η προστασία αλλά και η ανάδειξή τους ως πολιτιστικά αγαθά που είναι μεταγενέστερα του 1830 και αποτελούν κομμάτια της Πολιτιστικής Κληρονομιάς του τόπου μας, θα πρέπει να είναι ο στόχος. Αξίζει λοιπόν να γίνουν εργασίες συντήρησης σε ολόκληρο το κτήριο του Καλαμάρη, το οποίο θα ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως πολιτιστικό κέντρο ή ως χώρος ανοιχτού διαλόγου για την σύγχρονη τέχνη και τα διάφορα καλλιτεχνικά κινήματα. Το κτήμα Κάλας διαθέτει κάτι ξεχωριστό: ΄Ολα όσα γνωρίσαμε και όσα λησμονήσαμε είναι εκεί στο ξεθώριασμα αυτής της υπέροχης ώχρας που επιμένει να το καλύπτει.
Σύρα, 27.9.2007
H αιτούσα Κύριε, δεν σας κρύβω ότι θα ήθελα να γνωρίζω την άποψή σας και άν είστε διατεθειμένος να συμμετάσχετε στο ξεκίνημα αυτής της προσπάθειας για τη διάσωση και την αξιοποίηση του κτήματος.

Με εκτίμηση
ΜΑΡΙΑ ΘΗΡΕΣΙΑ ΔΑΛΕΖΙΟΥ
Ιστορικός της τέχνης


Σήμερα 25. 1.2008:
΄Οπως με πληροφόρησαν από τη Γραμματεία του Κεντρικού Συμβουλίου Νεώτερων Μνημείων, τα μέλη του Συμβουλίου αποφάσισαν ομόφωνα τον χαρακτηρισμό της Οικίας Καλαμάρη ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου και έργου τέχνης. Το αποτέλεσμα αυτό αποτελεί ουσιαστικά το πρώτο βήμα διάσωσής της και σ’αυτό το σημείο θα πρέπει και ο δημοτικός φορέας να συμβάλει και να ενεργήσει, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες αναστηλωτικές εργασίες, όπως και να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την αξιοποίηση του κτήματος σε συνεργασία και με πολιτιστικούς φορείς του νησιού. Αυτό είναι και το ζητούμενο σε αυτές τις περιπτώσεις αφού το Κράτος συμπεριφέρεται με αδικαιολόγητη δυστοκία όταν πρόκειται για αποκαταστάσεις ιστορικών κτηρίων .
Το σπίτι του ποιητή
Μνήμη NicolasCalas

Το πατρογονικό στα Χρούσα.
Γκρεμισμένα παράθυρα, αιώρες της απουσίας.
Οροφογραφίες θρυμματισμένες σε σοβάδες,
και στα φατνώματα αποικίες περιστεριών.
Στο πάτωμα τέσσερα μαύρα σίδερα,
ο σκελετός από το παιδικό κρεβατάκι του Νικόλα
Κι ο κηπουρός στοίχειωσε περιμένοντας …
τώρα που ο αφέντης είναι θαμμένος στον Νέο Κόσμο
Ευάγγελος Ρούσσος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Κατάλογος των κηρυγμένων παραδοσιακών οικισμών και κτηρίων που βρίσκονται στη Σύρα των Κυκλάδων
Από το Αρχείο παραδοσιακών οικισμών του Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και τον Διαρκή κατάλογο των κηρυγμένων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Ελλάδας του ΥΠΠΟ:
Οικισμοί
  • ΥΑ ΥΠΠΕ/Α/Φ31/14325/1042 π.ε./3-5-1976 – ΦΕΚ 709/Β/28-5-1976: «Χαρακτηρίζομεν ως τόπους χρήζοντας ειδικής κρατικής προστασίας: α) Την Ερμούπολιν Σύρου διότι αποτελεί διά την χώραν εν μοναδικόν νεοκλασικόν και πολεοδομικόν σύνολον, και
    β) Το τμήμα της Άνω Σύρου, ως τούτο ορίζεται εις το διά ερυθράς μολυβδίδος συνοδεύον την παρούσαν απόσπασμα χάρτου, διότι είναι εις εκ των πλέον παλαιών και σημαντικών οικισμών των Κυκλάδων με ιδιότυπον και χαρακτηριστικήν αρχιτεκτονικήν».
Και ακολουθούν :
  • ΠΔ 19-10-1978 - ΦΕΚ 594/Δ/13-11-1978 «Περί χαρακτηρισμού ως Παραδοσιακών Οικισμών τινών του Κράτους και καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως αυτών»
  • ΠΔ 11-5-1989 - ΦΕΚ 345/Δ/2-6-1989 «Καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης των οικοπέδων των οικισμών του νομού Κυκλάδων, που έχουν χαρακτηρισθεί ως παραδοσιακοί με το από 19.10.1978 (ΦΕΚ594/Δ) π.δ/γμα»
  • ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ27/28513/659/23-8-1990 - ΦΕΚ 715/Β/15-11-1990 «Χαρακτηρίζουμε τον οικισμό της Άνω Σύρου, όπως εμφαίνεται στο συνυποβαλλόμενο τοπογραφικό σχέδιο, γιατί αποτελεί αξιόλογο από ιστορικής και αρχιτεκτονικής απόψεως πολεοδομικό σύνολο.
    22 εκκλησιαστικά κτίρια με συγκεκριμένη ακτίνα προστασίας αυτών (120μ.-200μ.) και κοσμικά κτίρια για το ιστορικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν καθώς στεγάδια- διαβατικά»
  • ΦΕΚ Δ-504 α/ 14/07/ 1988 «Χαρακτηρίζονται ως παραδοσιακοί διατηρητέοι οικισμοί και καθορίζονται ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης αυτών οι: Παρακοπή, Επισκοπειό, Χρούσα και Ποσειδωνία
Από τη χρονολογία αυτή και κυρίως τη δεκαετία του ’90 χαρακτηρίζονται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ. και το ΥΠΠΟ αρκετά κτίρια, κατοικίες ή βιομηχανικές μονάδες στην Ερμούπολη μνημεία της νεώτερης πολιτιστικής κληρονομιάς. Εδώ θα αναφερθώ στα διατηρητέα νεοκλασικά κτίσματα που βρίσκονται στις εξοχές του νησιού Ποσειδωνία, Χρούσα, Επισκοπειό.
Διατηρητέα Κτήρια.
Δήμος Ανω Σύρου και Δήμος Ποσειδωνίας
1) ΦΕΚ Δ-311 α/27.04.1988: «Χαρακτηρισμός ως διατηρητέου του κτηρίου και του περιβάλλοντα χώρου του που βρίσκεται στον οικισμό Πισκοπείο της νήσου Σύρου του Ν. Κυκλάδων και είναι ιδιοκτησίας ...»
2) ΦΕΚ 1350/Β/17-10-2001: «Χαρακτηρισμός ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου και έργου τέχνης της οικίας Βαφειαδάκη στα Χρούσα Δήμου Άνω Σύρου Κυκλάδων με τον περιβάλλοντα χώρο της και τα βοηθητικά κτίσματα».
3) ΦΕΚ 491/Β/25-6-1996: «Χαρακτηρισμός ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων ή και ως έργων τέχνης δεκατριών (13) κτηρίων, κατά περίπτωση, στην περιοχή Ποσειδωνίας Σύρου, με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια ιδιοκτησίας
Α) Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία τα κάτωθι κτήρια, στην περιοχή Ποσειδωνίας Σύρου, με τον περιβάλλοντα χώρο στα όρια ιδιοκτησίας, γιατί αποτελούν αξιόλογα δείγματα μεγαλοαστικής θερινής κατοικίας, των αρχών του 20ου αιώνα, σημαντικά για τη μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής και σημείο αναφοράς των κατοίκων της περιοχής Και γιατί τα κτίρια 10, 11, 12 είναι αξιόλογα δείγματα αρχιτεκτονικής σύνθεσης, τόσο ως προς τη μορφολογία των όψεων και την ογκοπλαστική φυσιογνωμία μεγαλοαστικής έπαυλης, όσο και ως προς τα επί μέρους διακοσμητικά στοιχεία νεοκλασικού ή βορειοευρωπαϊκού ρυθμού, μοναδικά για την Αρχιτεκτονική των Κυκλάδων
1. ΄Επαυλη Φουρνιστάκη (πρώην Γιαννίκογλου) 2. Αρχοντικό Φουστάνου 3. Αρχοντικό Ηπιώτη – Λαδόπουλου 4. Αρχοντικό Κουλούρη, πρώην Λαδόπουλου 5. Αρχοντικό Νικολάου Βαλμά 6. 'Επαυλη οικογένειας Βαλμά 7. Αρχοντικό Αράγκη 8. Περιστεριώνας Θεόδωρου Κουντούρη 9. Κτήριο Λέσχης - Κέντρου Ποσειδωνίας Σύρου.
10. Αρχοντικό Χρυσανθακόπουλου - Ανδριτσάνου 11. Αρχοντικό Τσιροπινά (νυν ιδιοκτησία Δάσκου) 12. Αρχοντικό Κουλούρη 13. Ποιμαντικό Κέντρο "Άγιος Παύλος" με μαγγανοπήγαδα.
4) ΦΕΚ 782/Β/25-6-2002: «Χαρακτηρίζουμε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν 1469/1950, το κτίριο ιδιοκτησίας Ιωάννας Περσάκη και Γεωργίας Αρφανή, στην Ποσειδωνία Σύρου, διότι παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Το παραπάνω κτίριο σχεδιάστηκε στο β' μισό του 19ου αιώνα από τον επιφανή Συριανό αρχιτέκτονα Ιωάννη Βλυσίδη (1843-1912), δημιουργό πολλών αξιόλογων νεοκλασικών κτηρίων της Ερμούπολης, ως εξοχική του κατοικία».

Τα παραπάνω κτήρια αποτελούν και σήμερα τις εξοχικές κατοικίες των κληρονόμων και συγγενών των πρώτων ιδιοκτητών, τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Παρ΄όλ’αυτά σπαρμένες στη συριανή εξοχή, κρυμμένες σε σκιώδη μέρη μπορεί κανείς να διακρίνει παλαιές κατοικίες του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου ενώ κάποιες άλλες ζωντανεύουν μόνο μέσα από τις κιτρινισμένες φωτογραφίες κάποιου συλλέκτη.

Κυριακή 23 Δεκεμβρίου 2012

Οι κινηματογράφοι στην Ερμούπολη


 

Ο «ΕΡΜΗΣ» , είχε υπάρξει, στο Μεσοπόλεμο, αποθήκη στην προσφυγική συνοικία της Ερμούπολης " Συνοικισμό” ή περιοχή « Χασαποταβέρνας» αργότερα.
Στην δεκαετία του 60 και στις αρχές του 70 λειτουργούσε σαν χειμερινός κινηματογράφος, με "ψυχή" τον ιδιοκτήτη του, τον πληθωρικό, ευγενέστατο και κομψό κύριο Δασκαλέα.
Ο συγκεκριμένος κύριος "διαπότιζε" τον ολίγον περιθωριακό χώρο του «ΕΡΜΗ»(φωτο) με ένα άρωμα του «ΣΙΝΕΜΑ Ο ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ»: μάζευε πιστιρικαρία, τέως πόρνες, τύπους του λιμανιού, φαντάρους και φυσικά, με ειδικές τιμές, τους μαθητές του γυμνασίου, μόνο τα σαββατοκύριακα!
Καθότι οι φαντάροι εκείνης της εποχής φορούσαν τις γνωστές δερμάτινες αρβύλες και είχαν κάκιστη σχέση με το σαπούνι, ο κύριος Δασκαλέας, κατά την διάρκεια της προβολής, έβγαινε και ράντιζε, κυριολεκτικά, το κοινό με ένα παμπάλαιο φλιτ, με το στρογγυλό ντεποζιτάκι και την μακρόστενη λαβή! Κυριαρχούσε στον χώρο, μια μίξη οσμών μαζί τα παρατεταμένα βηξίματα των θεατών, συνοδευόμενη από τα ηδονικά ρουφήγματα του μπιράλ, του ελληνικού προδρόμου της coca -cola...
Ο «ΕΡΜΗΣ», τα καλοκαίρια μεταφερόταν στο υπαίθριο « ΑΘΗΝΑ», ιδιοκτησία πάντοτε του αείμνηστου Δασκαλέα, πίσω από το θέατρο "ΑΠΟΛΛΩΝ", σε πιο σικ συνοικία της Ερμούπολης! Εκεί, η οθόνη ήταν ακριβώς στην είσοδο, έμπαινε ο θεατής στο σινεμά, στην κυριολεξία, μέσα από το πανί. Οι καμποτένιες πολυκαιρισμένες πολυθρόνες συχνά δεν άντεχαν το βάρος των θεατών. Η προβολή συνήθως συνοδεύονταν από τον ήχο των καθισμάτων που έσκιζαν και τα αγαναχτισμένα ή σκωπτικά σχόλια των παθόντων και συμπασχόντων στις περιπέτειες των οπισθίων των θεατών.
Και τα δύο αγαπημένα σινεμά θυσιάστηκαν τη δεκαετία του ‘70 στο Μολώχ του μπετόν και
ανήκουν πλέον στον χώρο των αναμνήσεων.
Μεταξύ 1960-1970, στις παρυφές της συνοικίας « Ψαριανά» της Ερμούπολης, κοντά στο νέο λιμάνι, λειτουργούσε το χειμερινό κινηματοθέατρο «ΛΙΝΤΟ».
Χώρος άνετος, πρώην δημοτική αποθήκη, «εξευρωπαϊσμένος»,με κεκλιμένο έδαφος, ελαφρώς υπερυψωμένες πλαϊνές σειρές καθισμάτων, με ταινίες πιο «ψαγμένες».Το «ΛΙΝΤΟ» φιλοξένησε παραστάσεις πλανοδίων θιάσων και των πρώτων τοπικών θεατρικών ομάδων («Η Μαντώ Μαυρογένους», 1968 - «Τα δέντρα πεθαίνουν όρθια»,1969).
Τα πρωινά της Κυριακής λειτουργούσε και σαν σινεάκ.
Σήμερα, στη θέση του υπάρχει ακαλαίσθητη τριώροφη πολυκατοικία και την ύπαρξή του θυμίζει μόνο το κομμωτήριο «ΛΙΝΤΟ» στον ημιώροφο!
Το χειμερινό κινηματοθέατρο « ΠΑΛΛΑΣ» είναι και αυτό των δεκαετιών ’60 και ’70. Το κτίσμα είναι των αρχών του 20ου αιώνα .
Βρίσκεται απέναντι από το θέατρο «ΑΠΟΛΛΩΝ», στην πλατεία Βαρδάκα της Ερμούπολης. Έζησε μέρες αίγλης και με θεατρικές παραστάσεις οπερέτας !
Τα πρωινά της Κυριακής λειτουργούσε και αυτό σαν σινεάκ.
Πίσω από τη μηχανή προβολής ήταν ο Βασίλης Μαντός, ο περίφημος«Βουβός», κωφάλαλος, πρόσφυγας εκ Μικράς Ασίας, άριστος τεχνικός και o κύριος Αντώνης Αλμπανόπουλος, ένας από τους λίγους, εν ζωή, νεοέλληνες γνώστες της σκοτεινής καμπίνας.
Το χειμερινό « ΠΑΛΛΑΣ»σήμερα είναι ένας σύγχρονος, ευχάριστος, αξιοπρεπής κινηματογράφος.
Το θερινό "ΠΑΛΛΑΣ" δεν είναι πλέον εγκαταλελειμμένο. Ευτυχώς περιήλθε σε χέρια ιδιωτών και έχει εξελιχθεί σε ένα δροσερό κινηματόγραφο, πνιγμένο στο αγιόκλημα και στα γιασεμιά!
ΠΕΓΚΥ Σ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ
Καθηγήτρια Γαλλικής, Τμήμα Επικοινωνίας Επιμελητηρίου Κυκλάδων

Σημειώσεις για την τουριστική ανάπτυξη της Σύρου

ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΧΑΤΖΗΠΑΡΑΣΚΕΥΑΙΔΗ
1.1 Τουριστική προσφορά
Σύµφωνα µε το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος (Ξ.Ε.Ε.) για το 2005 το ξενοδοχειακό δυναµικό της Σύρου αποτελείτο από 44 ξενοδοχεία κατηγορίας 4, 3, 2 και 1 αστέρων ,αλλά κανένα 5 αστέρων. Λειτουργούν 8 µονάδες της κατηγορίας τεσσάρων αστέρων, 9 µονάδες των τριών αστέρων, 24 των δύο αστέρων και 3 του ενός. Αντίστοιχα τα τεσσάρων αστέρων ξενοδοχεία αποτελούνται από 248 δωµάτια µε 467 κλίνες, των τριών αστέρων διαθέτουν 260 δωµάτια µε 489 κλίνες, των δύο αστέρων διαθέτουν 585 δωµάτια µε 1095 κλίνες και τέλος υπάρχουν 33 δωµάτια σε µονάδες της τελευταίας κατηγορίας µε 61 κλίνες. Συγκεντρωτικά, τα στοιχεία για το 2005 δίνουν 44 ξενοδοχειακές µονάδες,
µε 1126 δωµάτια και 2112 κλίνες. Λειτουργούν επίσης 2 μονάδες κάμπινγκ δυναμικότητας 120-150 θέσεων ή 350-400 ατόμων και 221 μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων. Στις μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων, οι ιδιοκτήτες των οποίων αποτελούν μέλη της Ένωσης Τουριστικών Καταλυμάτων Σύρου, πρέπει να προστεθούν αρκετές άλλες μονάδες, οι οποίες , σύμφωνα με καταγγελίες, λειτουργούν παράνομα. Λειτουργούν επίσης 3 συνεδριακές αίθουσες σε ξενοδοχεία του νησιού , καθώς και το συνεδριακό κέντρο του Πνευματικού Κέντρου του δήμου Ερμούπολης. Το Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την επιλογή αναδόχου της πρόσφατα κατασκευασμένης μαρίνας Σύρου, ενώ ξεκίνησαν πρόσφατα στην τοποθεσία Νησάκι οι εργασίες κρηπίδωσης του λιμανιού της Ερμούπολης, προκειμένου να κατασκευαστεί προβλήτα πρόσδεσης κρουαζιερόπλοιων.Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι στην Ερμούπολη λειτουργεί από το 1997 επιχείρηση καζίνο,στην οποία απασχολούνται 50 εργαζόμενοι και στο μετοχικό σχήμα της οποίας μετέχει και ο δήμος Ερμούπολης, μέσω της Δημοτικής Επιχείρησης Τουριστικής Ανάπτυξης.
1.2 Τουριστική ζήτηση
Λόγω της έλλειψης στατιστικών στοιχείων , θα αναφερθούμε σε μια σχετική έρευνα που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της Ένωσης Ξενοδόχων Σύρου, και αφορά στην τουριστική κίνηση των ετών 1999 και 2000.Τα αριθμητικά δεδομένα για το χρονικό διάστημα Απριλίου-Οκτωβρίου 2000, έχουν ως εξής: ‘Οσον αφορά στην επιβατική κίνηση του λιμανιού:
·Σύνολο αφίξεων 2000 285.965 έναντι 269.771 το 1999.
·Σύνολο αναχωρήσεων 275.147 έναντι 235.790 το 1999.
·Σύνολο Ι.Χ. αυτοκινήτων που αποβιβάστηκαν το 2000 και ειδικά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο 14.019, έναντι 11.465 τους αντίστοιχους μήνες του 1999.
·Σύνολο δικύκλων που αποβιβάστηκαν, για τους ίδιους μήνες, 6.128 το 2000, έναντι 4.640 το 1999. Συγκριτικά το 2000 και μόνο για τους μήνες αιχμής κυκλοφόρησαν 2.554 Ι.Χ. αυτοκίνητα και 1.488 δίκυκλα περισσότερα στο νησί, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 1999. ‘Οσον αφορά την κίνηση του αεροδρομίου, τα στοιχεία έχουν ως εξής: Για το έτος 2000 και για το χρονικό διάστημα Απριλίου-Αυγούστου 2000 πραγματοποιήθηκαν 469 πτήσεις προς Σύρο με σύνολο μετακινουμένων επιβατών 9.940. Για το έτος 1999 και για το χρονικό διάστημα Απριλίου-Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκαν 677 πτήσεις προς Σύρο, με σύνολο μετακινουμένων επιβατών 10.153.
΄Ενα κύριο στοιχείο που χαρακτηρίζει την τουριστική περίοδο και το οποίο πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από τους τουριστικούς παράγοντες του νησιού, είναι η νέα μορφή τουριστικού προορισμού που αποκτά σταδιακά το νησί, σε συνδυασμό και άμεση σχέση με την δρομολόγηση των ταχύπλοων πλοίων στη γραμμή Πειραιάς/Ραφήνα-Σύρος. Η δρομολόγηση των ταχυπλόων σκαφών μετέτρεψε σταδιακά τη Σύρο σε προάστιο των Αθηνών και ειδικά για επίσκεψη τα Σαββατοκύριακα. Δημιούργησε επίσης μια νέα μορφή επισκεπτών, τους αυθημερόν επισκέπτες, εφόσον δίνεται σήμερα η δυνατότητα στους Αθηναίους επισκέπτες να περιηγηθούν τη Σύρο χωρίς διανυκτέρευση. Από τα αριθμητικά δεδομένα προκύπτει ότι οι αφίξεις την τουριστική περίοδο του 2000 ανήλθαν σε 285.965 έναντι 269.771 του 1999. Υπήρξε δηλαδή μια αύξηση 16.000 επιπλέον αφίξεων. Το αριθμητικό δεδομένο αυτό σε συνδυασμό με τον μέσο όρο μείωσης των διανυκτερεύσεων, που παρατηρήθηκε το 2000, συγκριτικά με το 1999, στα ξενοδοχειακά καταλύματα και ο οποίος ανέρχεται στο υψηλό ποσοστό του 18 με 20%. Η καθημερινή σύνδεση της Σύρου με τα νησιά Πάρο, Νάξο και Σαντορίνη αύξησε το 2000 τις αφίξεις επισκεπτών από τα νησιά αυτά προς την Σύρο, λόγω της μονιμότητας του συγκεκριμένου ακτοπλοϊκού δρομολογίου. Το κύριο χαρακτηριστικό όμως των αφίξεων αυτών ήταν η διαμονή 1 ή 2 ημερών μόνο.
Ο συνεδριακός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού με μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης. Το νησί με τη μικρή χρονικά διάρκεια του ταξιδιού από την Αθήνα και με τη δημιουργία νέων και σύγχρονων συνεδριακών χώρων, όπως αυτού του Πνευματικού Κέντρου του δήμου Ερμούπολης, καθώς επίσης και των ειδικών διαμορφωμένων χώρων των μεγάλων ξενοδοχείων, έχει τη δυνατότητα να παίξει ουσιαστικό ρόλο στη διεκδίκηση συνεδρίων συγκεκριμένης δυναμικότητας και θεματικού πεδίου. Ο θαλάσσιος τουρισμός παρουσίασε το 2000 μια αρκετά ικανοποιητική εικόνα. ‘Οσον αφορά τους κατάπλους ιδιωτικών σκαφών στο λιμάνι της Ερμούπολης το 2000 ανήλθαν στους 932 έναντι 1.581 το 1999. Επίσης οι κατάπλοι στο Φοίνικα το 2000 ανήλθαν σε 5.467 έναντι 3.856 το 1999. ‘Οσον αφορά τους κατάπλους κρουαζιερόπλοιων το 2000 πραγματοποιήθηκαν 10 έναντι 12 το 1999.
Από πλευράς μεμονωμένων επισκεπτών ,το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν ζευγάρια ή οικογένειες. Το 70% των οργανωμένων γκρουπ προέρχονταν από την Βόρειο Ελλάδα. Το 20% αφορούσε γκρουπ με προέλευση την Αθήνα και το υπόλοιπο 10% προέρχονταν από την Κεντρική Ελλάδα ή την Πελοπόννησο. Το 90% των γκρουπ που ήρθαν στη Σύρο είχαν ταξιδιωτικό συνδυασμό την Τήνο. Ο μέσος όρος ηλικίας των συμμετεχόντων στα γκρουπ ήταν μεταξύ 50-60 ετών. Τα περισσότερα γκρουπ είχαν σχέση με την Εργατική Εστία ή με ΚΑΠΗ διαφόρων δήμων.
Ο τουρισµός της Σύρου παρουσιάζεται την θερινή περίοδο µε προσέλευση τουριστών, µε αυξητική τάση, από Αγγλία και Γερµανία, Ιταλία – Γαλλία. Μικρότερη προσέλευση γίνεται από τις Κάτω Χώρες (Ολλανδία) και την Σκανδιναβία. Επίσης, παρατηρείται ότι µια µικρή µερίδα τουριστών από τις χώρες Γερµανία, Αγγλία και από τις σκανδιναβικές χώρες προσέρχεται στη Σύρο και εκτός θερινής, τουριστικής περιόδου. Τέλος, λόγω της µικρής απόστασης από την Αθήνα υπάρχει µεγάλο ποσοστό παραθεριστικού τουρισµού.
Στη Σύρο το 2003 σηµειώθηκαν 9524 αφίξεις και 18506 διανυκτερεύσεις. Η µεγάλη πλειονότητα των αφίξεων (93,6%) και των διανυκτερεύσεων (89,9%) αφορά σε ηµεδαπούς τουρίστες. Παρατηρείται µία έντονη εποχικότητα αφίξεων και διανυκτερεύσεων τους θερινούς µήνες. Ειδικότερα το δίμηνο Ιουλίου – Αυγούστου σημειώνεται το 42,3% των αφίξεων και το 53,6% των διανυκτερεύσεων, ενώ το τετράμηνο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου σημειώνεται το 62,9% των αφίξεων και το 70,2% των διανυκτερεύσεων. Οι σχέσεις αυτές δε µεταβάλλονται µεταξύ αλλοδαπών και ηµεδαπών. ∆ιακρίνεται το µικρό ποσοστό των Σκανδιναβών, Άγγλων και Γερµανών τουριστών, οι οποίοι προσέρχονται στη χώρα εκτός θερινής τουριστικής περιόδου, ειδικά τους µήνες Ιανουάριο µέχρι Φεβρουάριο.
Η µέση διάρκεια παραµονής είναι 2,5 ηµέρες (ή 2,4 για τους ηµεδαπούς και 3,1 για τους αλλοδαπούς). Η µικρότερη µέση διάρκεια παραµονής για τους ηµεδαπούς είναι αναµενόµενη ,καθώς η Σύρος ως διοικητικό κέντρο έχει και επαγγελµατικό τουρισµό ετήσιας διάρκειας. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχει όχι αµελητέα τουριστική κίνηση ηµεδαπών και τους χειµερινούς µήνες. Η Σύρος συγκεντρώνει µόλις το 6-7% της τουριστικής δραστηριότητας των Κυκλάδων σε ότι αφορά τις διανυκτερεύσεις και τις αφίξεις. Τέλος, ανεπίσηµα στοιχεία από την Υπηρεσία Στατιστικής στη Σύρο για επιλεγµένους µήνες δείχνει µία πτώση του τουρισµού το 2003 και περαιτέρω πτώση το 2004. Σύµφωνα µε τα στοιχεία, η πτώση αυτή οφείλεται και στους αλλοδαπούς και στους ηµεδαπούς τουρίστες.

1.3 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού
1.3.1 Διαδρομές πολιτιστικού ενδιαφέροντος
Το τμήμα Πολιτισμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κυκλάδων προχώρησε στη μελέτη, επεξεργασία και εφαρμογή δράσεων, προσανατολισμένων στον πολιτιστικό τουρισμό. Συγκεκριμένα υλοποίησε και στη Σύρο(μεταξύ άλλων 15 νησιών των Κυκλάδων)Πρόγραμμα Xάραξης Διαδρομών Πολιτιστικού Eνδιαφέροντος ,αφού πρώτα είχε διερευνήσει και ολοκληρώσει την αξιολόγηση των περιοχών που προσφέρονται για την προώθηση του οικοτουρισμού και του πεζοπορικού τουρισμού και είχε επιλέξει τις βασικές διαδρομές στο νησί, οι οποίες χαρτογραφήθηκαν και σηματοδοτήθηκαν ειδικά για τους σκοπούς του προγράμματος.
Με την ανάδειξη των διαδρομών αυτών επιτυγχάνεται η διάσωση, προστασία και ανάδειξη των παλαιών λιθόστρωτων οδικών δικτύων που συνέδεαν τα σημαντικότερα οικιστικά κέντρα κάθε νησιού ή που οδηγούν σε μη προσπελάσιμους οδικά τόπους ιστορικού – οικολογικού ενδιαφέροντος, αλλά και σε δυσπρόσιτες απομακρυσμένες ακτές με ξεχωριστή ιστορική ή περιβαλλοντική σημασία. Με τη δημιουργία Δικτύου Διαδρομών Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος στο νησί, υπάρχει πρόσβαση σε περιοχές που συγκεντρώνουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά(Απάνω Μεριά), ως ζώνες ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού (ιδιαίτερα του πεζοπορικού, επιστημονικού και οικολογικού τουρισμού).Το πρόγραμμα προβλέπει εκπαίδευση, επιμόρφωση του ντόπιου ανθρώπινου δυναμικού που αναλαμβάνει την σε μόνιμη βάση υλοποίηση της πρωτοβουλίας.
Η ιστορική και λειτουργική σημασία των παραδοσιακών πεζοδρόμων της Σύρου καταδεικνύεται από την ιδιαίτερη μέριμνα που η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση καταβάλλει, σε συνεργασία με την αρμόδια Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠ.ΠO, για την κήρυξη ως ιστορικών τόπων όλων των επιλεγεισών ως διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος στο νησί. O χαρακτηρισμός ως διατηρητέου μεγάλου μέρους των λιθόστρωτων οδικών δικτύων, διασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη διατήρηση του φυσικού και ιστορικού τοπίου από την αλόγιστη οικιστική ανάπτυξη και την οικοπεδοποίηση στις αντίστοιχες περιοχές.
Μέσω του προγράμματος, αναμένεται η προσέλκυση ειδικών κατηγοριών επισκεπτών απ' όλο τον κόσμο με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, απαιτήσεις, ανησυχίες και ευαισθησία απέναντι στη νησιωτική πολιτιστική φυσιογνωμία, προσέλκυση που θα δρομολογηθεί με τις σύγχρονες διαδικασίες πληροφόρησης και με προδιαγραφές προσαρμοσμένες στις ανάγκες του προγράμματος, στην ελληνική και διεθνή τουριστική αγορά. Ειδικά έντυπα, οι Πολιτιστικοί Περιηγητικοί Oδηγοί, επιστημονικά τεκμηριωμένα και εφοδιασμένα με αναλυτικούς χάρτες, εκδίδονται για το σκοπό αυτό για τη Σύρο(Αναστασίου,2005).

1.3.2 Προβολή πολιτιστικού αποθέματος Ερμούπολης
Εντάχθηκε οριστικά στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της πληροφορίας», πρόταση του δήμου Ερμούπολης με τίτλο
«Πληροφοριακό σύστημα προβολής αξιόλογου πολεοδομικού αποθέματος, πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος».Ο χαρακτήρας του τουρισμού στη Σύρο, με τις προσπάθειες του δήμου Ερμούπολης και της τοπικής κοινωνίας, έχει στραφεί στο αρχιτεκτονικό πολεοδομικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον της πόλης. Tα στοιχεία του έργου θα επισφραγίσουν την προσπάθεια αυτή και θα προσελκύσουν τουρίστες που θα ενημερωθούν για τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό - πολεοδομικό πλούτο και την πολιτιστική κληρονομιά της Ερμούπολης. Στόχος του έργου είναι η καταγραφή της πολιτιστικής-αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της Ερμούπολης και η προβολή αυτής με ερευνητικό και τουριστικό χαρακτήρα. Ο δήμος Ερμούπολης έχει στη διάθεσή του σημαντικά στοιχεία (μελέτες έρευνες, ιστορικές αναφορές κ.α.), ενώ ταυτόχρονα βρίσκεται σε εξέλιξη η λεπτομερής καταγραφή-έρευνα, των αξιόλογων κτιρίων και των στοιχείων τους. Όταν όλα τα παραπάνω ενταχθούν στο συγκεκριμένο έργο, θα επιτευχθεί, σε μια νησιωτική περιοχή όπως είναι η Σύρος, η τηλεπληροφόρηση μέσω της ανάπτυξης εθνικής υποδομής γεωγραφικών, περιβαλλοντικών, χαρτογραφικών και διαχειριστικών πληροφοριακών συστημάτων, προκειμένου να υπάρξει ολοκληρωμένη προσέγγιση της πολεοδομικής (πολιτιστικής και τουριστικής) πληροφορίας. Το έργο με την ολοκλήρωση του θα ενισχύσει τη συμμετοχή των κατοίκων στα κοινά, θα αποτελεί μια καθαρά καινοτόμο δράση ανάπτυξης ψηφιακής βάσης δεδομένων, θα αξιοποιεί τις τοπικές ιδιαιτερότητες της περιοχής αφού λαμβάνει ακριβώς υπόψη του την τοπική πολεοδομική-αρχιτεκτονική-ιστορική κληρονομιά του δήμου και τέλος έχει συνέπειες και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, διότι διευκολύνει την πρόσβαση σε πληροφορίες μη προσβάσιμες απ' όλους, μέχρι σήμερα. Το έργο θα λειτουργεί αυτοτελώς μέσω της ιστοσελίδας του δήμου Ερμούπολης και ταυτόχρονα θα λειτουργήσει παράλληλα με τη δικτυακή πύλη της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου. Στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου, θα γίνει προβολή των:
αξιόλογων -διατηρητέων μνημείων (βιομηχανικά, δημόσια και ιδιωτικά)
·,αξιόλογων δρόμων, αξιόλογων-διατηρητέων πλατειών, αξιόλογων πολιτιστικών στοιχείων , διαδρομών πολιτιστικού ενδιαφέροντος,
θεμάτων τουριστικού ενδιαφέροντος (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα, μουσεία
κ.λ.π)(Δήμος Ερμούπολης,2008).

1.4 Διαχείριση τουριστικού προϊόντος
Τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο τομέας του τουρισμού στη Σύρο είναι δυνατόν να συνοψισθούν στα εξής :
  • Τα τουριστικά έσοδα εξακολουθούν να βασίζονται σε μεγάλους αριθμούς τουριστικών αφίξεων, των οποίων ο σύντομος χρόνος παραμονής συνδυάζεται με χαμηλή ημερήσια δαπάνη
  • Η εποχικότητα δεν βελτιώθηκε τόσο από πλευράς αφίξεων, όσο και από πλευράς διανυκτερεύσεων. Οι δύο μήνες Ιούλιος και Αύγουστος, συνεχίζουν να έχουν την υψηλότερη ζήτηση με σημαντική διαφορά από τους υπολοίπους και ακολουθούν ο Ιούνιος και ο Σεπτέμβριος.
  • Η χαμηλή κατά κεφαλήν ημερήσια δαπάνη δείχνει ότι δεν σημειώθηκε σημαντική πρόοδος προς τον "επιλεκτικό" τουρισμό, ενώ ταυτόχρονα λειτουργεί αποτρεπτικά για την ανάληψη επενδύσεων ποιοτικής αναβάθμισης των προσφερομένων υπηρεσιών.
Η χαμηλή ποιοτική στάθμη της δημόσιας υποδομής των μεταφορών και άλλων κρίσιμων κατηγοριών, όπως των υπηρεσιών υγείας, καθαριότητας κλπ., οι αδυναμίες του χωροταξικού σχεδιασμού ως προς την οριοθέτηση χρήσεων γης και ο χαμηλός βαθμός εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα, συνιστούν ισχυρά εμπόδια στην απεμπλοκή του τουρισμού από τις παραπάνω καταστάσεις (Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου,2003).
Προβλήματα παρουσιάζονται σε ότι αφορά το κυκλοφοριακό και την ηχορύπανση, αλλά και την αλλαγή/υποβάθμιση του τοπίου από την εντατική δόμηση. Δεν καταγράφηκαν προσπάθειες για τη μείωση κατανάλωσης νερού και ενέργειας, ανακύκλωσης απορριμμάτων και γενικότερα βελτίωσης περιβαλλοντικής επίδοσης φορέων και επιχειρήσεων, γεγονός που έχει ως συνέπεια την ενίσχυση των πιέσεων προς τους εξαιρετικά περιορισμένους φυσικούς πόρους του νησιού. Η υψηλή εποχικότητα του τουρισμού στη Σύρο υπογραμμίζει το μονοδιάστατο του τουριστικού προϊόντος που προσφέρει το νησί. Επιπρόσθετα, είναι έντονη η ανάγκη για επενδύσεις σε ανθρώπινο
δυναμικό εξειδικευμένο και εκπαιδευμένο που να μπορεί να ανταποκριθεί
στις αυξημένες ανάγκες της αγοράς και στον ολοένα αυξανόμενο
ανταγωνισμό.
O ρόλος των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων αν και καθοριστικός, δεν είναι ενεργός. Πραγματοποιούνται σπασμωδικές, ερασιτεχνικές και όχι οργανωμένες κινήσεις οργάνωσης και προβολής του τουριστικού προορισμού, για τις οποίες κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει την αποτελεσματικότητα τους, αφού δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα αξιόπιστες και συστηματικές μέθοδοι μέτρησής τους. Η άτυπη επί 12 χρόνια Τουριστική Επιτροπή του νησιού, παρόλο το πρωτοποριακό στοιχείο εσωτερικής δομής και λειτουργίας που είχε και παρόλο το αναγνωρισμένο από όλους έργο ,που πρόσφερε μέχρι σήμερα στον τομέα της τουριστικής προβολής του νησιού, έφθασε στο τέλος της πορείας της. Δε μπόρεσε να μεγιστοποιήσει επαγγελματικά, μεθοδευμένα και τεχνοκρατικά το έργο της, εγκλωβισμένη συνεχώς ανάμεσα στις συμπληγάδες των αντικρουόμενων απόψεων των εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης, από την μια πλευρά και των στενών συντεχνιακών και επαγγελματικών αντιλήψεων των επαγγελματιών, από την άλλη. Ο εγκλωβισμός αυτός είχε και ως αποτέλεσμα να μην της δοθεί η δυνατότητα να παίξει ουσιαστικό και καθοριστικό ρόλο στην λήψη των όποιων αποφάσεων, οι οποίες επηρέαζαν άμεσα ή έμμεσα την τουριστική πορεία του νησιού(Αρβανίτης,2001).
O χαμηλός βαθμός εξάρτησης του τουρισμού της Σύρου από τους tour operators έχει ως συνέπεια την καλύτερη οικονομική απόδοση ανά τουρίστα, σε σχέση με ότι συμβαίνει με προορισμούς που κυριαρχούνται από τα οργανωμένα πακέτα διακοπών. Δεν διαπιστώθηκε μια οργανωμένη και συνειδητή προσπάθεια υιοθέτησης μιας στρατηγικής, που να προσανατολίζεται στην αναβάθμιση της ποιότητας του προορισμού και γενικότερα η συνολική διαχείριση του προορισμού. Δεν υπάρχει ένα σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης που να εντάσσεται σε ευρύτερο σχέδιο ανάπτυξης της Σύρου. Όλα βασίζονται στις πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα, ο οποίος καθοδηγείται από το άμεσο κέρδος και από την δημιουργία υπεραξίας από την κατοχή γης ή ακινήτων χωρίς τη μακροχρόνια προοπτική που έχει ανάγκη ο σχεδιασμός. Δεν υπάρχει ούτε οργανωμένο σύστημα προώθησης της Σύρου με συγκεκριμένη στοχοθεσία. Άλλωστε αυτό δεν είναι δυνατόν ,αφού μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν έρευνες που να εντοπίζουν τα ισχυρά και τα αδύνατα
σημεία του συριανού τουρισμού ,σε σχέση με τις αλλαγές που καταγράφονται στο τουριστικό στερέωμα (προσφορά) και στη συμπεριφορά των καταναλωτών (ζήτηση).Η δημιουργία ενός συντονιστικού φορέα, που θα διυλίζει, θα επεξεργάζεται τα αποτελέσματα της έρευνας αγοράς και θα υλοποιεί το σχέδιο τουριστικής προβολής του νησιού είναι ίσως ο επιθυμητός στόχος.
Η Σύρος, δεν είναι νησί με αμιγώς τουριστικό χαρακτήρα, όπως άλλα κυκλαδονήσια. Μετά την περίοδο της βιοµηχανικής παρακµής άρχισε εξ΄ ανάγκης να δραστηριοποιείται στον τοµέα του τουρισµού. Η εποχική πληθυσμιακή της αύξηση κατά 100 ως 120% οδηγεί όμως υποχρεωτικά, σε οικιστική ανάπτυξη, πίεση δημιουργίας τουριστικών υποδομών, κατασκευή καταλυμάτων και ξενοδοχείων, αυξημένες ανάγκες παροχής ρεύματος, νερού και αυξημένο κυκλοφοριακό φόρτο. Για να καλυφθεί η ζήτηση από το Μάιο ως το Σεπτέμβριο, απαιτούνται υποδομές ,οι οποίες σε μεγάλο βαθμό δεν χρειάζονται στο μόνιμο πληθυσμό του νησιού, επιβαρύνοντας το φυσικό περιβάλλον περιοδικά ή και μόνιμα (Χατζηγρηγορίου,2003,26).
Σημειώσεις
Αναστασίου Τ.(2005)Ο πολιτισμός τροφοδότης της τουριστικής ανάπτυξης των Κυκλάδων. εφ.ΑΠΟΨΗ(16/9/05)
Αρβανίτης Ι.(2001)Η τουριστική ανάπτυξη της Σύρου. Προβλήματα και προοπτικές. εφ. ΑΠΟΨΗ, Φεβρουάριος 2001
Δήμος Ερμούπολης (2008)Επίσημη ιστοσελίδα δήμου Ερμούπολης. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα www.hermoupolis.gr
Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου(2003)Σχέδιο δράσης για την τουριστική προβολή της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Χατζηγρηγορίου Π.(2003)Μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων πολεοδομικής μελέτης δήμου Ερμούπολης. Ερμούπολη.

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2012

Η γενιά της παραμύθας



«Συνειδητοποίησες ότι η γενιά σου έχαψε την παραμύθα που της σερβίρανε οι λογής λογής Κωστόπουλοι. Την παραμύθα του χύμα, του εύκολου, του ωχαδελφισμού, της νεο-μαγκιάς. Κι ύστερα, ώσπου να το συνειδητοποιήσεις, μεγάλωσες! "Μα δεν μπορεί ΕΓΩ ο επίδοξος brand manager / project manager / ΙΤ specialist να είμαι ακόμη εδώ, στην Κυψέλη, στο Παγκράτι, στην πλατεία Βικτωρίας", σκέφτεσαι. Είσαι γύρω στα 30 (πάνω / κάτω μία πενταετία). Εχεις σπουδάσει, απέκτησες μεταπτυχιακό, μιλάς μία με δύο ξένες γλώσσες. Όταν ήσουν 10 ετών ήθελες να γίνεις πιλότος / αστυνομικός / δάσκαλος. Στα 15 σου, γιατρός / δικηγόρος / αρχιτέκτονας και στα 20, brand manager / project manager / ΙΤ specialist. Σήμερα και κοιτώντας το γραφείο όπου δουλεύεις, συνειδητοποιείς ότι καλύτερα να είχες μείνει στο αρχικό plan.

»Πηγαίνεις γυμναστήριο (όποτε μπορέσεις, μία φορά το εξάμηνο), κάνεις συχνά δίαιτες και διαβάζεις το ζώδιό σου χωρίς να ντρέπεσαι γι' αυτό. Έχεις διάφορα ενδιαφέροντα, σου αρέσει το έντεχνο, νιώθεις καλλιεργημένος, διαβάζεις λιγότερο απ' όσο θα ήθελες, βλέπεις "Fame Story" και πηγαίνεις σινεμά. Στην ντουλάπα σου έχεις ακόμη μερικά ξεχασμένα τεύχη του "Κλικ" και στη βιβλιοθήκη σου υπάρχουν βιβλία του Μάρκες και του Ουμπέρτο Εκο. Έχεις πληθώρα cd, τα οποία σπανίως ακούς. Αγοράζεις τουλάχιστον δύο εφημερίδες κάθε Κυριακή (με κριτήριο το DVD) και αρχίζεις την ανάγνωσή τους από τα ένθετα: πρώτα τα διαφημιστικά, μετά τα τηλεοπτικά, τα lifestyle και τέλος -αν προλάβεις- ρίχνεις και μια ματιά στην εφημερίδα.

»Ξυπνάς κάθε πρωί με κάτι μούτρα μέχρι το πάτωμα και πίνεις έναν καφέ. Ντύνεσαι. Βγάζεις από την πρίζα τον φορτιστή και βάζεις στην τσάντα σου το κινητό. Παίρνεις το αυτοκίνητο, το μετρό, το τρόλεϊ, το λεωφορείο και πηγαίνεις στη δουλειά (την οποία δυσκολεύθηκες να βρεις, αλλά τέτοια που είναι, εύχεσαι να μην την είχες βρει), πίνεις έναν καφέ, τσεκάρεις το e-mail σου, ανοίγεις το in.gr, διαβάζεις το Μετρόραμα και την Athens Voice, παίρνεις κάνα τηλέφωνο, κουτσομπολεύεις με τους συναδέλφους, χασμουριέσαι κι αρχίζεις να μελετάς νούμερα και να γράφεις αναφορές. Κατά τη διάρκεια της μέρας, πετάγεσαι να πληρώσεις το κινητό, τη ΔΕΗ, την Tellas, τη δόση για το αυτοκίνητο. Παίρνεις και μία τυρόπιτα. Όταν τη φας, αισθάνεσαι ενοχές για τις θερμίδες που απέκτησες, για τις κακές διατροφικές σου συνήθειες, για τα ευρώ που ξοδεύεις αλόγιστα σε σαχλαμάρες, για τα παιδάκια στο Τζιμπουτί που δεν έχουν να φάνε.

»Σχολάς (γύρω στις 4, στις 5 ή ίσως και στις 7.30). Παίρνεις το αυτοκίνητο, το μετρό, το τρόλεϊ, το λεωφορείο και γυρίζεις πίσω πτώμα. Δεν έχεις καμία όρεξη να βγεις, αλλά για να μη σε πουν αντικοινωνικό κανονίζεις να βρεθείς με την παρέα σου στην άλλη άκρη της πόλης, σε ένα μπαράκι πολύ κατώτερο από το κουτούκι που βρίσκεται στη γωνία, ακριβώς δίπλα στο σπίτι σου. Όταν φθάσεις στο μπαράκι κι αφού ταλαιπωρηθείς να βρεις θέση να παρκάρεις, στριμώχνεσαι σε ένα τραπεζάκι ασφυκτικά τοποθετημένο ανάμεσα σε άλλα και νιώθεις και χαρούμενος που βρήκες να κάτσεις. Εκνευρίζεσαι με την κάπνα, τη μουσική, το γέλιο της κυρίας στο διπλανό τραπέζι, την αγένεια της σερβιτόρας και βεβαίως τον αδικαιολόγητα υπέρογκο λογαριασμό, που σου δημιουργεί και πάλι τους γνωστούς συνειρμούς για τα πεταμένα ευρώ και τα παιδάκια στο Τζιμπουτί.

»Είχες όνειρα. Ω ναι! Ήθελες να παντρευτείς, να κάνεις πολλά παιδάκια και να αγοράσεις ένα μεγάλο σπίτι με θέα τη θάλασσα. Τώρα καλόμαθες και ανατριχιάζεις στη σκέψη και μόνο. Κοιτάς και την τελευταία μισθοδοσία σου και συμβιβάζεσαι, στην καλύτερη, με πολιτικό γάμο, ένα παιδί και θέα στον ακάλυπτο. Κορνιζάρεις και κρεμάς στον τοίχο τα πτυχία που είχαν υποσχεθεί να σε κάνουν brand manager / project manager / ΙΤ specialist. Συμβιβάζεσαι με την κακογουστιά, την αγένεια, την αναξιοκρατία, τη μαζικότητα. Συμβιβάζεσαι με το έτερον ήμισυ, παρά το γεγονός ότι κατά βάθος είσαι εγωιστής και θα ήθελες να είσαι πάντα από πάνω. Ας όψεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση που σου κληροδότησε το "Κλικ", το "Νίτρο", το "01", ο Ζαμπούνης, η Πετρουλάκη, η οικογένεια Φόρεστερ και όλος αυτός ο δήθεν υπέρλαμπρος κόσμος της χαλαρότητας, της ευδαιμονίας και της ευζωίας. Ξέρεις ότι δεν είσαι πανέξυπνος, πανέμορφος, επιτυχημένος, political correct. Συμβιβάζεσαι και με αυτό. Εντέλει, φθάνεις να συμβιβάζεσαι με τον συμβιβασμό».

»Συνειδητοποίησες ότι η γενιά σου έχαψε την παραμύθα που της σερβίρανε οι λογής λογής Κωστόπουλοι. Την παραμύθα του χύμα, του εύκολου, του ωχαδελφισμού, της νεο-μαγκιάς. Κι ύστερα, ώσπου να το συνειδητοποιήσεις. μεγάλωσες! "Μα δεν μπορεί ΕΓΩ ο επίδοξος brand manager / project manager / ΙΤ specialist να είμαι ακόμη εδώ, στην Κυψέλη, στο Παγκράτι, στην πλατεία Βικτωρίας", σκέφτεσαι. "Πότε θα πάω εκδρομές σε εξωτικούς προορισμούς; Πότε θα μείνω σε εκείνο το ξενοδοχείο που μοιάζει με καράβι, στο Ντουμπάι; Πότε θα αγοράσω τηλεόραση plasma για να την εγκαταστήσω στο playroom μου; Πότε θα μετακομίσω σε μεζονέτα στην εξοχή; Πότε θα βρω το χρόνο να διαβάσω όλα τα βιβλία που θέλω, να ταξινομήσω όλα τα άρθρα που έχω κρατήσει, να ακούσω όλα τα cd που έχω αντιγράψει και να δω όλα τα DVD που έχω συγκεντρώσει από τις εφημερίδες; Ποιος θα μου πει πότε να επαναστατήσω επιτέλους;"

»Υπήρξαν γενιές που ανδρώθηκαν μέσα από ένδοξες επαναστάσεις. Όλοι έφαγαν τελικά τα μούτρα τους, αλλά τους έμεινε τουλάχιστον η ανάμνηση ότι αγωνίσθηκαν για κάτι. Λυπάμαι πολύ. Εσείς, αγαπητέ μου, είστε ο πιο αδύναμος κρίκος. Η ιστορία σάς κλήρωσε κι εσάς μια κάποια επανάσταση. Την επανάσταση του lifestyle και της τεχνολογίας. Είστε ένας φρενήρης, ανικανοποίητος καταναλωτής».

Παρασκευή 21 Δεκεμβρίου 2012

Το τρίγωνο των Βερμούδων

 
Το Τρίγωνο των Βερμούδων έγινε γνωστό καθώς φέρεται να είναι ο τόπος ενός μεγάλου αριθμού εξαφανίσεων πλοίων και αεροπλάνων, υπό μυστηριώδεις συνθήκες και, συνήθως, χωρίς κανένα ίχνος. Γεωγραφικά ορίζεται από το Miami της Florida, το San Juan του Puerto Rico και τα νησιά των Βερμούδων. Η περιοχή άρχισε να αποκτά τη φήμη της μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, με την κορύφωση να έρχεται στις δεκαετίες του 60 και του 70.
Όμως, πολύ πριν το Τρίγωνο αποκτήσει τη φήμη του, οι θάλασσες της περιοχής ήταν γεμάτες μυστήριο και κινδύνους για τους ναυτικούς. Στα νότια του Τριγώνου, τα πολυάριθμα νησιά της Καραϊβικής αποτελούσαν το ορμητήριο άγριων πειρατών. Στα δυτικά και εν μέρει εντός της περιοχής του Τριγώνου ρέει το περίφημο ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού, ένα «ποτάμι μέσα στη θάλασσα» με θερμοκρασία και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά ελαφρώς διαφορετικά του υπόλοιπου ωκεανού. Ολόκληρη η περιοχή χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά ευμετάβλητες καιρικές συνθήκες και ιδιαιτέρως έντονα μετεωρολογικά φαινόμενα τα οποία είναι συνήθως εντελώς απρόβλεπτα και βραχύβια. Τέλος, στα βόρειοανατολικά του Τριγώνου και σε μερική επικάλυψη με την περιοχή που αυτό ορίζει, βρίσκεται η θάλασσα των Σαργασσών, ίσως το πιο ιδιόμορφο κομμάτι ωκεανού στον πλανήτη.

Η Θάλασσα των Σαργασσών
Όταν ο Κολόμβος έκανε το ταξίδι του προς το Νέο Κόσμο, βρέθηκε κάποια στιγμή να πλέει σε μια θάλασσα γεμάτη φύκια, γεγονός που τον έκανε να πιστέψει ότι πλησίαζε τη στεριά. Όταν προσπάθησε να βυθομετρήσει δε μπόρεσε να βρει το βυθό, καθώς σε αρκετά σημεία αυτός βρίσκεται σε βάθος μεγαλύτερο των 5.000 m. Στα χρόνια που ακολούθησαν η Θάλασσα των Σαργασσών δεν έπαψε ποτέ να είναι ο φόβος και ο τρόμος των ναυτικών.
Στην περιοχή που ορίζεται ανάμεσα στον 20ο και τον 35ο βόρειο παράλληλο και ανάμεσα στον 30ο και τον 75ο δυτικό μεσημβρινό, ο Ατλαντικός ωκεανός είναι καλυμμένος από ένα πυκνό στρώμα φυκιών. Ο βυθός του ωκεανού βρίσκεται σε βάθη 1.500-7.000 m. Το φύκι Sargassum αναπαράγεται μόνο του στην επιφάνεια του ωκεανού και λόγω των ασθενών θαλασσίων ρευμάτων ο κύριος όγκος του διατηρείται συσσωρευμένος σε εκείνη την περιοχή.
Η Θάλασσα των Σαργασσών χαρακτηρίζεται από αδύναμα θαλάσσια ρεύματα, υψηλή αλατότητα και μεγάλα διαστήματα άπνοιας. Στην εποχή των ιστιοφόρων, ένα πλοίο που θα κατέληγε στη Θάλασσα των Σαργασσών μπορούσε να παγιδευτεί για εβδομάδες ή και μήνες λόγω των αδύναμων ή ανύπαρκτων ανέμων. Για πολλούς αιώνες έφερε το χαρακτηρισμό «Θάλασσα των χαμένων πλοίων», καθώς πολλά ήταν τα σκάφη που παγιδεύτηκαν στα νερά της και μάλιστα διατηρήθηκαν εν πλώ με πληρώματα νεκρά από τη δίψα και την ασιτία.
Ένα άλλο από τα ονόματά της είναι «Οι παράλληλοι των Αλόγων» (μτφ του «Horse Lattitudes»), καθώς πολλά από τα Ισπανικά πλοία που κατευθύνονταν στο Νέο Κόσμο κουβαλούσαν τα άλογα των στρατιωτών. Όταν ένα πλοίο παγιδευόταν και τα πληρώματα άρχισαν να υποφέρουν από τη δίψα πετούσαν στη θάλασσα τα νεκρά ή ζωντανά άλογα ώστε να εξοικονομήσουν νερό.. Άλλα πλοία πολύ συχνά συναντούσαν τα κουφάρια των αλόγων να επιπλέουν στη θάλασσα.
Για αιώνες οι, πάντα προληπτικοί, ναυτικοί πίστευαν ότι η περιοχή ήταν στοιχειωμένη από τα φαντάσματα των αλόγων και των ναυτικών που είχαν πεθάνει εκεί. Το θρύλο συντηρούσαν και οι συχνές ανακαλύψεις πλοίων εγκαταλελειμμένων. Αρκετές φορές τα πληρώματα εγκατέλειπαν τα ακινητοποιημένα από την άπνοια πλοία τους, προσπαθώντας να γλιτώσουν κωπηλατώντας τις σωσίβιες λέμβους.
Οι ναυτικές ιστορίες του 17ου και 18ου αιώνα μιλούσαν για δεκάδες πλοία που εξακολουθούσαν να πλέουν μπλεγμένα στα φύκια. Εγκαταλελειμμένα ή φορτωμένα με τα κουφάρια των άτυχων ναυτικών που παγιδεύτηκαν μαζί τους στο Σάργκασσο. Πλοία από όλες τις εποχές, από σπανιόλικα γαλιόνια κατάφορτα με χρυσάφι, μέχρι Ρωμαϊκές γαλέρες με σκελετούς να κρέμονται από τα κουπιά τους. Η Θάλασσα των Σαργασσών ήταν η Θάλασσα των Χαμένων Πλοίων, ένα κομμάτι ωκεανού που κάθε ναυτικός ήθελε να αποφύγει.
Ακόμα και σήμερα, πολλά μικρά σκάφη κινδυνεύουν εάν βρεθούν εκεί καθώς τα φύκια μπλέκονται στις προπέλες τους και τα ακινητοποιούν.

Το Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream)
Από την περιοχή ανάμεσα στη Florida και τις Bahamas εισέρχεται στον Ατλαντικό και το περίφημο Ρεύμα του Κόλπου. Πρόκειται για ένα ποτάμι μέσα στη θάλασσα το οποίο χαρακτηρίζεται από θερμοκρασία υψηλότερη κατά 10οC από τα νερά του ωκεανού και από αυξημένη περιεκτικότητα σε αλάτι. Τα νερά του Ρεύματος κινούνται, στη συγκεκριμένη περιοχή, με ταχύτητα περίπου 4 κόμβων την ώρα και κατεύθυνση βόρεια-βορειοανατολικά.
Το Ρεύμα του Κόλπου είναι υπεύθυνο για πολλά έντονα και αιφνίδια καιρικά φαινόμενα. Όταν φυσούν δυνατοί βορειοανατολικοί άνεμοι η θάλασσα αγριεύει και μπορεί να σηκώσει κύματα 10-15 m ύψος, ικανά να βυθίσουν ή να αναποδογυρίσουν μικρά σκάφη.
Η θερμοκρασιακή διαφορά ανάμεσα στο Ρεύμα και τα γύρω νερά πολύ συχνά δημιουργεί ένα στρώμα ομίχλης που ξεκινά απότομα και τελειώνει επίσης απότομα, οριοθετώντας περίπου τη διαδρομή που ακολουθεί το «ποτάμι μέσα στη θάλασσα».

Μορφολογία και χαρακτηριστικά της περιοχής
Στα βόρεια και τα ανατολικά της περιοχής του Τριγώνου βρίσκεται μόνο ο Ατλαντικός Ωκεανός και η Θάλασσα των Σαργασσών, μέρος της οποίας περιλαμβάνεται σε αυτό. Στα δυτικά ρέει το Ρεύμα του Κόλπου και στη συνέχεια βρίσκονται οι ηπειρωτικές ΗΠΑ. Στα νότια-νοτιοδυτικά βρίσκονται η Κούβα και οι Μπαχάμες, ενώ στα νότια οι Αντίλλες.
Η περιοχή του Τριγώνου χαρακτηρίζεται από μεγάλα βάθη ωκεανού και ιδιαίτερα μετεωρολογικά φαινόμενα. Το βάθος του ωκεανού είναι στα περισσότερα σημεία κάτω από τα 5.500 m, ενώ στα ανοιχτά των ακτών του Puerto Rico βρίσκεται το βαθύτερο σημείο του Ατλαντικού Ωκεανού με βάθος περίπου 8.300 m.
Ο καιρός είναι ιδιαίτερα ευμετάβλητος και απρόβλεπτος. Ακόμα και όταν οι ευρείας κλίμακας προγνώσεις είναι καλές είναι πιθανό να αναπτυχθούν απότομα θύελλες με ταχύτητες ανέμου έως και 75 κόμβους οι οποίες είναι περιορισμένες, χωρικά, σε μικρά τμήματα της θάλασσας, αλλά τρομερά βίαιες.
Ένα άλλο φαινόμενο της περιοχής είναι κυκλώνες που αναπτύσσονται και παρασύρουν μάζες νερού σε ύψος αρκετών δεκάδων, ή και εκατοντάδων μέτρων, απειλώντας αεροσκάφη που πετούν χαμηλά.
Οι καταιγίδες της περιοχής φορτίζουν την ατμόσφαιρα με στατικό ηλεκτρισμό, σε βαθμό μεγαλύτερο από το συνηθισμένο, με αποτέλεσμα να είναι πιο συχνή η εμφάνιση του φαινομένου της Φωτιάς του St Elmo, ή επί το επιστημονικότερο εκκένωσης κορόνα. Αυτό το φυσικό φαινόμενο συνίσταται στη δημιουργία ενός αδύναμου φωτός στο περίγραμμα αντικειμένων, κατά τη διάρκεια καταιγίδων. Το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί στις αντένες και τις προπέλες πλοίων, τα φτερά αεροπλάνων, αλλά και σε κτίσματα στη στεριά.
Από την περιοχή του Τριγώνου περνούσε κατά τη δεκαετία του 60 και τις αρχές αυτής του 70 η γραμμή μηδενικής απόκλισης του μαγνητικού από το γεωγραφικό Βορά. Πρόκειται για μια γραμμή μεσημβρινού η οποία μετακινείται με την πάροδο του χρόνου καθώς μετακινούνται και οι μαγνητικοί πόλοι της Γης. Κατά κανόνα οι κατευθύνσεις προς το μαγνητικό και το γεωγραφικό Βορά έχουν απόκλιση έως και 20ο. Αυτή η απόκλιση σημειώνεται στους χάρτες ναυσιπλοΐας, έτσι ώστε να λαμβάνεται υπ' όψιν στην χάραξη και τήρηση πορείας. Σήμερα η γραμμή μηδενικής απόκλισης βρίσκεται δυτικά της Florida και διασχίζει τον Κόλπο του Μεξικού.
Η ευρύτερη περιοχή είναι σταυροδρόμι της ναυσιπλοϊας καθώς συναντώνται οι ρότες πλοίων που κινούνται από και προς τη Βόρεια, την Κεντρική και τη Νότια Αμερική, και τα νησιά της Καραϊβικής. Το ίδιο ισχύει και για τα αεροπλάνα, καθώς πλήθος αεροδιάδρομοι διέρχονται από εκεί. Πέρα από την εμπορική κίνηση, αυξημένη είναι και η κίνηση που προέρχεται από μικρά ιδιωτικά ή μισθωμένα αεροπλάνα και πλοιάρια, καθώς τα νησιά της περιοχής είναι περιοχές με ιδιαιτέρως ανεπτυγμένη τουριστική δραστηριότητα.

Ένας μύθος γεννιέται
Η ιστορία του Τριγώνου δε δημιουργήθηκε απότομα. Υπήρξε ένα αρχικό στάδιο ωρίμανσης, η δεκαετία του 50, μια περίοδος σταδιακής δημοσιοποίησης κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 60, και μια πραγματική έκρηξη και ταχεία διάδοση κατά τη δεκαετία του 70.
Το 1950 ένας δημοσιογράφος του Associated Press, ο E. Jones, έγραψε ένα άρθρο όπου υπαινισσόταν ότι υπήρχε κάποιο μυστήριο γύρω από την εξαφάνιση 5 τορπιλοπλάνων του Αμερικάνικου Ναυτικού, στα ανοιχτά των ακτών της Florida, το 1945. Δύο χρόνια αργότερα ένα άρθρο στο περιοδικό Fate αναφέρθηκε στην ίδια υπόθεση και προσέθεσε και κάποιες άλλες εξαφανίσεις αεροπλάνων στην περιοχή. Αναφορά στην περίπτωση των 5 αεροπλάνων έγινε και στα βιβλία FlyingSaucers του H.T. Wilkins το 1954, TheFlyingSaucer του D. Kehoe το 1955 και TheCasefortheUFOτου Μ.Κ.Jessup, επίσης το 1955.
Ο όρος «Το Τρίγωνο» χρησιμοποιούταν σχετικά συχνά κατά τη δεκαετία του 50 όταν γινόντουσαν αναφορές σε περιστατικά που έλαβαν χώρα στη συγκεκριμένη περιοχή. Το 1962 ο D. Titler στο βιβλίο του WingsofMystery αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην ιστορία των 5 αεροπλάνων, υπό τον τίτλο TheMysteryofFlight 19.χρησιμοποιώντας τον όρο «Το Τρίγωνο του Θανάτου». Επίσης το 1962, σε ένα άρθρο του A. Eckert με τίτλο LostPatrol έγιναν εκτεταμένες αναφορές σε μια σειρά διαλόγων που διαμείφθηκαν μεταξύ του πύργου ελέγχου και των αεροσκαφών όπως: «. όλα φαίνονται παράξενα.», «η θάλασσα δείχνει περίεργη.», «. δεν είμαστε σίγουροι για τίποτε, ακόμη κι ο ωκεανός δε δείχνει όπως θα έπρεπε ..». Το όνομα Τρίγωνο των Βερμούδων πρωτοεμφανίστηκε το 1964 σε ένα άρθρο του V. Gaddis στο περιοδικό Argosy.
Το πρώτο βιβλίο με κύριο θέμα το Τρίγωνο κυκλοφόρησε το 1969, γραμμένο από τον J. Spencer και με τίτλο LimbooftheLost. Στις αρχές της δεκαετίας του 70 γράφτηκαν εκατοντάδες άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, όμως κανένα άρθρο ή βιβλίο δε διαβάστηκε όσο το TheBermudaTriangle του C. Berlitz που κυκλοφόρησε το 1974. Ο Berlitz, ξεκινώντας από την περίφημη πια Πτήση 19, παρουσίαζε μια σειρά περιστατικών και διάφορες θεωρίες. Το βιβλίο του πούλησε περισσότερα από 10.000.000 σε όλο τον κόσμο και ήταν εκείνο που όσο κανένα άλλο συνέβαλε στη διάδοση της ιστορίας και την καθιέρωση του Τριγώνου των Βερμούδων ως ένα από τα μεγάλα μυστήρια του 20ου, και όχι μόνο, αιώνα.

Θεωρίες και ερωτηματικά
Οι κύριες τάσεις που επικρατούν στη διατύπωση θεωριών και πιθανών εξηγήσεων για το Τρίγωνο των Βερμούδων είναι τρεις.
Η πρώτη είναι εκείνη που εκφράζει όσους δεν πιστεύουν ότι υπάρχει κάτι αξιοπερίεργο στην περιοχή. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης αποδέχονται τον αριθμό των ανεξήγητων ναυαγίων και αεροπορικών ατυχημάτων ως φυσιολογικό, λαμβάνοντας υπ' όψιν τη μεγάλη πυκνότητα των θαλάσσιων και εναέριων δρομολογίων που διέρχονται από την περιοχή ή εκτελούνται εντός αυτής. Σημειώνουν επίσης ότι μεγάλος αριθμός των αεροσκαφών και πλοίων είναι ιδιωτικής χρήσης, με ότι αυτό συνεπάγεται, για την εμπειρία των χειριστών, την παλαιότητα και το επίπεδο συντήρησης του μηχανολογικού εξοπλισμού, καθώς επίσης και την επάρκεια των βοηθημάτων ναυσιπλοΐας ή αεροπλοΐας και επικοινωνιών. Ενισχυτικά χρησιμοποιούν τις διατυπώσεις της Ακτοφυλακής των ΗΠΑ, ότι ο αριθμός εκκλήσεων για βοήθεια στη συγκεκριμένη περιοχή, σε ετήσια βάση, δεν υπερβαίνει αυτόν που αντιστοιχεί σε άλλες περιοχές, αντίστοιχου μεγέθους, αλλά και του ασφαλιστικού οργανισμού των Lloyds του Λονδίνου, ότι η περιοχή δεν παρουσιάζει αυξημένο ποσοστό ατυχημάτων. Τέλος, διάφοροι ερευνητές, προσπάθησαν να τεκμηριώσουν τους ισχυρισμούς τους, μέσω της ανάλυσης των ναυαγίων και εξαφανίσεων σε άλλες περιοχές του κόσμου. Μια τέτοια μελέτη, αναφορά στην οποία έχει γίνει και σε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του BBC για το Τρίγωνο, κατέδειξε ότι στην περιοχή ανάμεσα στις Αζόρες και την Πορτογαλία, μπορεί κανείς να εντοπίσει εξίσου μεγάλο αριθμό ανεξήγητων εξαφανίσεων.
Η δεύτερη τάση αποδέχεται ότι πράγματι η περιοχή παρουσιάζει υπερβολικό αριθμό ανεξήγητων συμβάντων, προσπαθεί όμως να τα εξηγήσει με βάση τη λογική και την επιστήμη. Στον κεντρικό άξονα αυτής της αντιμετώπισης βρίσκονται τα ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχής και οι μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν. Τα κυριότερα σημεία που επικαλούνται οι υποστηρικτές αυτής της τάσης είναι:
- το Ρεύμα του Κόλπου και τα μικρότερα επιφανειακά και υποθαλάσσια ρεύματα μπορούν αφενός να παρασύρουν σε μεγάλες αποστάσεις τα επιπλέοντα συντρίμμια των ατυχημάτων και αφετέρου συντελούν σε μια σειρά περίεργα φαινόμενα. Τέτοια φαινόμενα είναι η απότομη εμφάνιση πυκνής ομίχλης λόγω θερμοκρασιακών διαφορών και η απρόβλεπτη και ξαφνική δημιουργία έντονων κυματισμών ύψους μέχρι και 15 μέτρων.
- τα έντονα, απρόβλεπτα, χρονικά και χωρικά περιορισμένα έντονα καιρικά φαινόμενα, όπως θύελλες με ταχύτητες ανέμου μέχρι και 100 Km/hr. Αυτές οι θύελλες ή καταιγίδες έχει παρατηρηθεί ότι μερικές φορές διαρκούν μόλις μερικά λεπτά καλύπτοντας ελάχιστα τετραγωνικά μίλια. Συχνά συνοδεύονται και από εμφάνιση υψηλών φορτίων στατικού ηλεκτρισμού (φαινόμενο St Elmo's fire) που μπορούν να επηρεάσουν όργανα πλοήγησης και επικοινωνιών. Τα περισσότερα από αυτά τα καιρικά φαινόμενα συνδέονται έμμεσα ή άμεσα με τη ροή του Ρεύματος του Κόλπου.
- τα σιφούνια, τα οποία είναι θαλάσσιοι κυκλώνες που μπορούν να ανεβάσουν στήλες νερού σε ύψος μερικών εκατοντάδων μέτρων.
- κύματα που προκαλούνται από υποθαλάσσιους σεισμούς, φαινόμενο σχετικά συχνό στην περιοχή.
- οι μαγνητικές ανωμαλίες στην περιοχή οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν πυξίδες, ασυρμάτους και όργανα πλοήγησης. Να σημειωθεί πάντως ότι η ύπαρξη τέτοιων μαγνητικών ανωμαλιών δεν αποτελεί αποτέλεσμα κάποιας λεπτομερούς επιστημονικής μελέτης, αλλά περισσότερο θεωρία. Το πρόγραμμα Magnet του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ που παρακολουθεί για περίπου 50 χρόνια, τη διαμόρφωση του μαγνητικού πεδίου της γης στους ωκεανούς, δεν έχει καταγράψει ιδιαίτερες μαγνητικές διαταραχές στην περιοχή.
- οι θύλακες μεθανίου στο βυθό του ωκεανού οι οποίοι μπορεί να απελευθερώνουν φυσαλίδες αερίου προς την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτές οι φυσαλίδες ελαττώνουν την πυκνότητα του νερού προκαλώντας τη βύθιση πλοίων που μπορεί εκείνη τη στιγμή να βρίσκονται στο σημείο εκτόνωσης της φυσαλίδας. Επιπλέον, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, αν κάποιο αεροπλάνο βρεθεί σε χαμηλό ύψος τη στιγμή που εκτονώνεται η φυσαλίδα, οι κινητήρες του μπορεί να προκαλέσουν έκρηξη λόγω ανάφλεξης του μεθανίου. Η θεωρία αυτή δεν είναι απόλυτα αποδεκτή επιστημονικά, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι θύλακες μεθανίου σε χαμηλές θερμοκρασίες υπάρχουν στο βυθό των θαλασσών σχεδόν σε όλη τη γη και όχι μόνο στην περιοχή του Τριγώνου.
Τέλος, υπάρχει η τρίτη τάση σύμφωνα με την οποία η απάντηση στο μυστήριο του Τριγώνου δεν πρέπει να αναζητηθεί στα πλαίσια της γνωστής, επίσημης επιστήμης αλλά πέρα από αυτή. Οι υποστηρικτές αυτής της τάσης αναζητούν την εξήγηση, ή τις εξηγήσεις μέσω διάφορων θεωριών, οι περισσότερες εκ των οποίων διατυπώθηκαν για πρώτη φορά τις δεκαετίας του 60 και του 70, όταν, κυρίως μετά το 1970, το Τρίγωνο των Βερμούδων γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα.
Μεταξύ των πιο δημοφιλών θεωριών βρίσκεται η σύνδεση των σημερινών φαινομένων στην περιοχή με τον αρχαίο, μυθικό πολιτισμό της Ατλαντίδας. Η αναζήτηση της χαμένης ηπείρου ήταν και είναι αντικείμενο ενδιαφέροντος για ένα πλήθος ανθρώπων και ειδικοτήτων από ιστορικούς, αρχαιολόγους και φιλολόγους, μέχρι μέντιουμ, κυνηγούς θησαυρών και ερευνητές του μυστηρίου και του υπερφυσικού. Πολλές απόψεις έχουν εκφραστεί για την ίδια την ύπαρξη της Ατλαντίδας, την ταύτισή της με άλλους αρχαίους γνωστούς πολιτισμούς (πχ Μινωϊκός), ή τη θέση στην οποία βρισκόταν. Μέχρι σήμερα καμία άποψη δεν έχει επαρκώς τεκμηριωθεί ώστε να δίνει με σαφήνεια και πληρότητα το γεωγραφικό και πολιτισμικό στίγμα της Ατλαντίδας.
Η εκτίμηση την οποία ασπάζεται το ευρύ κοινό, όχι απαραίτητα δικαιολογημένα, είναι ότι η Ατλαντίδα βρίσκεται στο βυθό του Ατλαντικού Ωκεανού, στην περιοχή ανάμεσα στον Κόλπο του Μεξικού και το Γιβραλτάρ και κατά συνέπεια το Τρίγωνο των Βερμούδων βρίσκεται πάνω από τα ερείπια των αρχαίων Ατλάντιων πόλεων.
Η θεωρία που συνδέει την Ατλαντίδα και το Τρίγωνο των Βερμούδων βασίζεται στην άποψη ότι στο βυθό της θάλασσας, κάτω από την περιοχή όπου συμβαίνουν οι ανεξήγητες εξαφανίσεις, βρίσκονται οι πηγές ενέργειας της Ατλαντίδας. Μεγάλοι ενεργειακοί κρύσταλλοι, οι οποίοι επέζησαν της καταστροφής της ηπείρου, έχοντας υποστεί σημαντικές ζημιές. Οι βλάβες αυτές είχαν ως αποτέλεσμα οι κρύσταλλοι να παράγουν και να εκπέμπουν δέσμες ενέργειας σε άτακτα χρονικά διαστήματα. Όταν λαμβάνουν χώρα αυτές οι εκπομπές ενέργειας όσα άτυχα πλοία ή αεροπλάνα βρεθούν στην πορεία τους εξαϋλώνονται και εξαφανίζονται χωρίς κανένα ίχνος και χωρίς να προλάβουν να επικοινωνήσουν με κανένα. Να σημειωθεί πάντως ότι η συγκεκριμένη θεωρία δεν προσφέρει την παραμικρή απτή απόδειξη, ή έστω ένδειξη για όσα περιγράφει ή υποθέτει, ενώ και αρκετά από τα συμβάντα που αποδίδονται στις μυστηριώδεις δυνάμεις του Τριγώνου έρχονται να την αντικρούσουν (πχ τα πλοία φαντάσματα).
Μια άλλη ενδιαφέρουσα θεωρία είναι εκείνη που υποστηρίζει ότι τα πλοία και τα αεροπλάνα που εξαφανίζονται, στην πραγματικότητα περνούν σε μια άλλη διάσταση, ή μετατοπίζονται στο χρόνο. Τοποθετεί στην περιοχή του Τριγώνου την είσοδο, την πύλη, μιας μαύρης τρύπας πλανητικής κλίμακας ή μιας σκουληκότρυπας (wormhole) η οποία μπορεί να είναι είτε απλά μια ανωμαλία της φύσης, είτε αποτέλεσμα της ύπαρξης κάποιας πηγής υψηλής ενέργειας (όπως οι κρύσταλλοι της Ατλαντίδας), είτε εξωγήινης προέλευσης.
Φυσικά υπάρχει και η θεωρία της επέμβασης UFO και της απαγωγής (abduction) των εξαφανισθέντων σκαφών και των πληρωμάτων τους από εξωγήινα όντα. Οι απαγωγές αυτές μπορεί να γίνονται είτε μέσω της φυσικής παρουσίας εξωγήινων σκαφών στην περιοχή (εξηγούνται έτσι και διάφορες μαρτυρίες για περίεργα φώτα), είτε προς μία μυστική υποθαλάσσια βάση, είτε με απευθείας τηλεμεταφορά. Η θεωρία της εμπλοκής εξωγήινων όντων είναι ίσως η πιο διαδεδομένη και αυτή που έχει τους περισσότερους οπαδούς.
Οι τρείς τάσεις-θέσεις απέναντι στο Τρίγωνο των Βερμούδων και οι επιμέρους θεωρίες που στις οποίες αναλύονται οι δύο από αυτές, καλύπτουν όλο το φάσμα της σκέψης και της κοσμοθεωρίας των ανθρώπων. Ο καθένας μπορεί να διαλέξει ποια τον εκφράζει και ποια τον πείθει περισσότερο. Ίσως κάποιες από τις παραπάνω θεωρίες να ηχούν υπερβολικά αυθαίρετες, ή ακόμη και αστείες, όμως δεν παύουν να πείθουν και να συναρπάζουν μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Βέβαια, το βασικό, θεμελιώδες ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχει κάποιο μυστήριο στην ιστορία αυτή.
Ο πλανήτης μας είναι γεμάτος μεγάλα και μικρά μυστήρια. Κάποια από αυτά εξηγούνται με την πάροδο του χρόνου και την πρόοδο της επιστήμης, άλλα εξακολουθούν να περιμένουν απαντήσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανθρώπινη φύση έλκεται από το μυστήριο, από το ανεξήγητο. Ίσως να οφείλεται στην αρχέγονη ανάγκη της αίσθησης μιας ανώτερης δύναμης στην οποία να μπορούν να αποδοθούν οι όμορφες και οι άσχημες στιγμές της ζωής, τα καλά και τα κακά αυτού του κόσμου. Για κάποιους η δύναμη αυτή ονομάζεται Θεός, για άλλους Φύση, για κάποιους τρίτους Μοίρα. Ίσως είναι αυτή η ίδια δύναμη που κινεί τα νήματα στο Τρίγωνο των Βερμούδων, ίσως το ίδιο το Τρίγωνο να μην είναι παρά το άθροισμα των φόβων μας για ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ι. ΔΕΛΗΜΠΑΣΗΣ
Χημικός Μηχ/κός